Bellum Scythico-Cosacicum

Bella Poloni, omnibus oculis, varia et subinde magnae molis gessere Ac plerumquae fortunamvirtuti parem; sed et interdum, qua fatorum vicisfitudine res humanae verfantur, adversam expertisunt. Ac nullus unquam iis atrocior vel periculosior belli labor, quam nuper a perduellibus Cosacis incubiut. Qui in perniciem Poloniae, non immensam tantum Russiae plebis multitudinem, sed simul universam Tauricanam potentiam traxerant, et trahere experant Turcicam. Inaudita ante et tanto [p. 2] nunc sane formidabilior ista, servilis quidem turbae, sed ut numero, sic armis pedestribus et inediae, coeli, laborisqae cujusvis tolerantia apprime validae, cum pernicissimis Tartarorum alis conjunctio fuit. Hac quippe minimum quater iterata coitione ingens semper, ter quadringentorum prope millium conflatus est exercitus.

Йоахим Пасторій

Bellum Scythico-Cosacicum 
Seu De Conjuratione Tartarorum 
Cosacorum et plebis Russicae 
Contra Regnum Poloniae 
ab Invectissimo Poloniae et Sueciae Regie 
Ioanne Casimiro 
Anno 1652 
Authore Ioachimo Pastorio

Зміст

1. Сторінки 14-26
2. Сторінки 27-39
3. Сторінки 40-53
4. Сторінки 54-67
5. Сторінки 68-78

Bella Poloni, omnibus oculis, varia et subinde magnae molis gessere Ac plerumquae fortunamvirtuti parem; sed et interdum, qua fatorum vicisfitudine res humanae verfantur, adversam expertisunt. Ac nullus unquam iis atrocior vel periculosior belli labor, quam nuper a perduellibus Cosacis incubiut. Qui in perniciem Poloniae, non immensam tantum Russiae plebis multitudinem, sed simul universam Tauricanam potentiam traxerant, et trahere experant Turcicam. Inaudita ante et tanto [p. 2] nunc sane formidabilior ista, servilis quidem turbae, sed ut numero, sic armis pedestribus et inediae, coeli, laborisqae cujusvis tolerantia apprime validae, cum pernicissimis Tartarorum alis conjunctio fuit. Hac quippe minimum quater iterata coitione ingens semper, ter quadringentorum prope millium conflatus est exercitus. Qui quantum magnitudine potens, tantu animis infestus, omni profecto virium suarum connisu, nec datis, nisi brevibus temporum quasi spiramentis, ipsum planc jugulum Regni hujus appetijt. Luctata olim Polonia est cum Germanici imperij mole, et postea cum Cruciferis, qui pariter Germaniae nervis nitebantur, acerrime et diu Marte ambiguo decertavit. Sed in finibus tamen Regni constitere ea bella, et integrum hoc, secumquae domi con- [p. 3] cors in hostem, bono ordine, exfurrexit Nunc fortunam securam et longae pacis felicitate pene laborante deprehenderat Republ: Eiqui insuper, casu inexpectato, eodem tempore et exercitum finium protectorem infelix clades,et caput rerum Rege mors intempestiva abripuerat Unde robore regimine, consilio, quale res crepera, poscebat, destitutae, impune aliquandiu insultatu est Pervolitarunt quondam hasterras Tartarotu ingentes exercitus,& Vistula fl: superato, imo & Polonia omni trajecta, Silesia quoq. corripuere. Sed depredatio tame haec magis, quam bellu fuit, et velut e stipula ort * iste ignis facile deflagravit. Nuc eade * illa gens cum ipsomet Principe suo in viscera Regni sese injecerat, et rebellium Ruthenorum, ipsasquae adeo Poloniae vires opesque pro stabilimento ade- [p.4] pta, longe majus quid, quam praedam tumultuariam agitabat. Etiam Turca, adducta ad Chotimum omni potentiae suae mole, obruere hoc Regnum statuerat Sed vim exercitus Poloni, et hos ipsos perfidia nunc deformes Cosacos sibi multum noxios expertus, universos deniq; Cives rectis auspiciis et pulchro inter se consessu, in patrie defensionem concitos fentiens, omissa spe superba ad pacem quaerendam flexit. Nunc illi aegrum malis internis Reipubl: latus offerebatur: nudantibus hoc ei, atquae objicientibus illis ipsis, quos in antea in finium Regni praesidio positos, subinde vero per Pontum Euxinum libere grassatos, intra ipsam Constantinopolin suam exhorruerat. Porro ex inopinato erupit bellum istud, eq; tenui et in occulto gliscente scintilla. Sed quae facile [p.5] vires sumpsit, quod in gentem inciderat populosam admodum, & jam pridem excursionum Scythicarum metu, tum in Herorum suorum satellitio arma tractare bene doctam; Polonorum vero et Religioni et Dominio (de majori parte loquor, nam sunt, qui excipi merentur) intra animum vehementer inimicam, et nonnisi necessitate tolerantem praesentium, coeterum occasiones ad nova avide jamdudum vestigantem. Quo pronius, ubi Ducem nacta est, ad oftensum libertatis signum accurrit. Dux ille et autor seditionis Bogdanus Chmelnicius erat, vetus militiae Cosacus, & praeter usumarmorum, quem bellis superioribus acquisiverat, literarum etiam, quod rarum in illa barbarie, non rudis. Unde olim ex gregario Centurio, et Cosacorum subinde ad [p. 6] Comitia et Regem internuncius, postremo Notarius erat Ordinarij illius Cosacorum exercitus, qui ex arbitrario & infinito quondam eorum numero, annis superieribus, in sex millia contractus, sub militiae Polonae Ducum regimine, quod antea effrenes illi diu respuerant, agebat, Sed idem homo Regi fortissimoVladislao IV bellum longinquum paranti, visus erat idoneus, quem exercitui Cosacorum, primo scilicet belli hujus instrumento futuro, (quam in rem ejus etiam numerum tum augeri voluit) praeficeret. Unde ille inflatior, et quia belli externi decreto intercessum esset a Republ:, domi opus quaerens, cum forte in litem super agri fui finibus cum Czaplinscio Subpraefecto Coniecpolsciano incidisset, privatam, quam accepisse videbatur injuriam, [p. 7] publico malo ucisci statuit. Et facile socios flagitij repperit in locis, ubi licentiae, quam Cosacorum ante fuisse omnes meminerant, spe ac desiderio, pax ipsa plerisq;, quasi servitutis alimentum, fastidio erat.

Читайте також: Латинськомовна історіографія в Україні середини XVII ст. як мовно-культурне джерело (на матеріалі хронік про Визвольну війну українського народу 1648-1657 років)

Quibuscum etiam tandem in solitum Cosacorum receptum profugit: ad insulas scilicet Zaporovianas, quas Borysthenes rapidissimus Sarmatiae fluvius, quinquaginta admodum infra Kioviam milliaribus per objacentes transversim scopuloru complures gradus*, praecipi tans, & in multos hinc alveos divisus, efficit. Piscatui quide & faciendis in Pontu Euxinum excursibus opportunas, coetera steriles & inhospitas, & in quibus duritiem quisq;, qui non intulisset, facile indueret. Jn his hyeme ad arcendam Polonorum vim, suaq; interim [p. 8] firmanda, usus perduellis, literas tamen subinde feribebat obsequium praeferentes, et ut de injuriis, qua suis, qua Cosacorum publicis querulas, ita bellum deprecantes. Haud dubie moram, qua coepta sua robur acciperent, ita quaerebat. At cum deniq;, vere ineunte, arma in se a Nicolao Potocio Castellano Cracoviensi & simul supremo Regni exercituum Duce moveri intelligeret, viribus suis, quanquam subinde augescentibus, diffisus, ad Tartaros confugit; qui tum in camporum desertorum solitudinibus hybernabant, praede, suo more, intenti. Eos ducebat Tohaibegus, Precopiensis Praefectus, homo militiae turbidus porro, et ipsi Tauricae Principi Chano saepe refractarrius. Unde adeo hic vim illius aho diverti haud aegre permittebat. Eum itaq; [p. 9] Chmelnicius blanda spe prede in societatem armorum et foedus pertrahit, nihil obstante antiqua hostilitate, qua semper antehac Tartari Cosacis, & hi magis illis sese formidabiles, damnis mutuis, effecerant. Sed facile tales, ac nempe prout utilitas suaferit, sumunt ponuntve odia. Hi porro nunc, ut fieri solet, converso a sese in communem hostem bello, tanto arctiore amicitia coaluere. Favit locorum, in quibus hec agebantur, longinquitas ac folitudo, ut nonnisi fero de societate ista suboleret Ducibus Polonis. Qui hyeme hactenus praepediti, jam tanto celerius ad restingvendum incendum, toties scilicet ante, sed aegre semper, nec nisi multo Polonorum sanguine extinctum, sibi properandum duxere. Et ut in ipso [p. 10] suo cubili, insulis scilicet Zaporovianis, opprimeretur perduellium factio, eo pars exercitus Poloni, stipendiariorum praecipue Cosacorum manus, flumine, pars terrestri itinere, sub regimine Hyacinthi Schembergii, Cosacorum, qui Reipubl: merebantur, Commissarii, praemissa est. Iussi simulibant Stephanus Potocius Supremi exercituum Ducis, Sapieha, Czarneci, alii: alacres omnes & generoso in gloriam impetu calentes. Sed quos secundum Borystenis flumen devexerat, cum in Insulas Zaporovianas delati essent, occisis Tribunis suis, ad Chmelnicium transiere: nihil fidem morati, quam & olim, dum in ordinariam Reipubl. adsciscerentur militiam, & nunc antequam egrederentur, iterato sacramento, addixerant. Occasio nempe [p. 11] aperuit animos, qui perfidiam in Polonos, fidem in gentem suam interpretarentur. Atq; hi Chmelnicio adjuncti, ubi una cum illo in caeteros sodales suos, qui terra iverant, incidissent, facile nutu clamoreq; persuasere, ut idern, quod ipsi fecissent, facerent. Nutantibus sua sponte et nunc insuper exemplo hortatuque sociorum commotis nonnisi prima voce op9 erat. Quae ubi sonuerat transijt sine mora & uno impetu quicquid Cosacorum istic erat praecunte caeteros Draganorum manu, que gente Ruthena, habitu Germanos menteebatur. Uti passim tum, etia alibi, inter Nobiles mos inoleverat; ut subditos suos ita indu. tos armatosq; satellitio suo admoverent Que res sumptuum compendio inventa, hostilem exercitum, hoc contra Nobilitatem bello, multum auxit. [p. 12] Caeterum terum tali quater prope millium Cosacorum transfugio multum animatus firmatusq; Chmelnicius cum reliquis Polonus, qui mille quingenti erant, tanto minus negotij habuit. Multis equidem diebus fortissime se illi tutati sunt, et tanndem etiam, quanquam, pactione insidiosa, machinis suis exuti, et jam ad paucos admodum redacti, structa tamen ex curribus, quos secum duxerant, carragine, reditum ad Duces suos majormq; exercitum moliebantur. Et ita 1 euntes pugnentesq; simul, tria milliaria confecerant, donec tandem circumfusa multitudine fatigati, ubi insuper Schembergius & Potocius [p. 13] graviter vulnerati, Sapieha vero captus esset, omnes in hostium manus devenere, et quotquot superstites essent, in Tauricam abducti sunt Potocius cum ob fauciatum admodum corpus duci non posset, in campis relictus, ibidem animam, decora aeque ac luctuosa suis morte, exspiravit. Praecursorem HUnK exercitum ubi partim transitione, partim victoria in arbitrium suum redegerat Chmelnicius, utendum fortuna & prima initiorum fama ratus, in ipsos Duces, qui pedetentim interim reliquum quinq; plus minus millium exercitu, admovebant, eundi impetum sumpsit. Hi vero diu successum nuncios frustra praestolati, tandem & Tartarorum apud Chmelnicium praesentia, & perfidia stipendiariae Cosacorum manus, & clade deniq; reliquorum intellecta, retrocedendum duxere; ne hoc, quod nestaret propugnatoris Reipubl: exercitus ibi in casum darent, ubi [p. 14]