Йоахим Пасторій. Bellum Scythico-Cosacicum
multitudini hostili impares, ex Polonia auxilio suffulciri non possent. Sed cedere, non fugere volentes facile assecutus est hostis, inprimis Tartarus, notae celeritatis. In cujus antecursores cum strrnue detonuissent machinae tormentariae, atq; etiam ab exsilientibus hinc speculatoribus impigre: subinde certaretur, capti deniq; ex hoste aliqui, qui tormentis subacti, quadraginta millia Tartarorum, septem Cosacorum, sed quae in horas accurrentis e Colonijs multitudinis affluxu augerentur, adesse confessi sunt. Inde tanto magis virium nimia imparitas implicabat Ducum consilia,, adeo ut alij suaderent, plures et potiores dissvaderent praelium. Et in loco morari non tutum erat, ubi circumfusus undiquaq; hostis pabulum viris equisq; erepturus [p. 15] erat. Sub Carraginis igitur tegumento porro exercitum retroducere visum est. Et ita ad sesquimilliare, acriter dimicando, hostemq; praecurrentem sclopetorum ictibus fortiter submovendo, processum erat ad sylvam, quam tum densa arbusta, tum inprimis solum uliginosum & verna tempestate ad gradum instabile, arduam transitu, & curuli praecipue acici (qualis Carrago est) ineluctabilem faciebant. Haerebant passim in caeno curris, alij evertebantur, nec minus equi hominesq; pedem e tenace limo vix extrahere sufficientes, laborabant. Iniquissimo loco deprehensam se sentiebat Polonorum fortitudo, tamen usq; vires suas omnes contra intendebat: nil morata etiam, quod in ipso luci Betulacei ingressu, mille octingenti Ru- [p. 16] theni ex Cosacis stipendiarijs ad hostem profugissent. Sed, curruu plurimis in coeno relictis, hiabat magis magisq; carrago; et progredi jam etiam ideo vix poterat, quod Cosaci viam fossis transversim ductis et concaedibus impediverant. Ita quatuor fere horis non cum hoste magis, quam cum advetsissimo loco luctati Poloni sunt, donec Carraginis sepe alibi interrupta, alibi per ipsos cadaverum cumulos conscensa, undiq; subiret hostis, & strage inter obvios data, reliquos vinciret; atq; inter eos, ipsos Duces et complures Tribunos Ordinumq; Ductores. Quos omnes in navate pretium opere Scythae in Tauricam secum abduxere; in via insuper hominum pecudumve immensis agminibus juxta correptis. [p. 17] Parum erat irato Numinicustodem Reipub: exercitum, et tot fortissimos viros in hostium lubidinem tradidisse: Capite etiam Rege miseram truncavit et tanquam non illico revalescere eam vellet, praesentissimum omnium istorum vulnerum remedium abstulit. Erat in Luhvania tum Rex, sed simul ut nuncium de rebellibus Chmelnicij caeptis acceperat in Poloniam reflexit, consilia et Majestatem suam, hominis, Regio favore adeo nefarie abutentis, audaciae oppositurus. Sed ubi Merecium, (Lithvaniae oppidum est) pervenerat, subitodoloribus calculi & febri deprehensus, dies aliquot inter morbi incrementa consumpsit, magis medicamentis, quam medicis aegrum destituentibus. Cum languescere se videret, testes ultimate [p. 18] voluntatis suae tabulas Leoni Sapiehae M. D. Lithuaniae Procancellario signandas & porro, ut uni illorum quatuor, quibus eam curam commiserat, exequendas tradidie. Inde magis magisq; vocantium fatorum vim fentiens a claro Societatis Jesu Presbytero Gregorio Schonhovio ad extrema praeparatus est, nec multo post vigesimo die Maji, anno aetatis suae LII. placide & integris animi virib9 expiravit. Princeps sane inter fortissimos et felicissimos numerandus. Qui pueritiam statim sub pellibus agere insuefactus, in Moscovia prima belli tyrocinia deposuit, pro praemio ipsum etiam Moscoviae dominatu adepturus, (uti sane jam electus erat) nisi fraudem gentis reveritus Sigismundus Pater deliberando vitae poti9 filij, quam dignitati consulere maluisset. Postea [p. 19] ad Chotimense bellum missus, haud exile ibi momentum rebus addidit. Certe ejus felicibus auspicijs Osmanes Turcarum Tyrannus, post effusas attritasq; vires suas, eo compulsus deniq; est, ut remissa Poloniae occupandaespe, satis sibi putaret, securam a Polonis pacem retulisse. Patri deniq; defuncto suffectus prope simul cum purpura Regia paludamentum induit. Smolenscum enim tum Moschus vi ingente circumsederat. Id longe minore exercitu liberavit Vladislaus, ipsum simul obsessorem ita deniq; circumgressus, ut ad arma suppliciter depo nenda militem, ipsum vero Principem ad redimendam aliquot provinciarum damno quietem adigeret. Pariter postea Abasibassam ipsa adventus fui fama e Podoliae finibus exegit; & mox [p. 20] que in Prussia amissa erant, pactiscum Sueciae Regno inducijs, recuperavit Deinceps pacis artibus aevum transegit, magis hoste quam belli amore carens; Unde ad extremum, ne otio luxuriaret aut corrumperetur Poloniae felicitas, pacem fere bello mutatam optaverat. Sed vitio hominum arma alio destinata in viscera patriae conversa vidit; facile tamen, quicquid esset, sua autoritate compressurus, nisi fatum inclemens, caeteris malis, omnium maxinum mortem ejus adjecisset. Quod erepte ex summo discrimine Poloniae gloriam uni Joanni Casimiro fratri et & successori Vladislai reservabat. Nesciebat mortem Regis Chmelnicius, majores haud dubie spiritus post tam prosperos successus oftensurus, si scivisset non superesse, [p. 21] quem unum maxime reverebatur. Ad hunc proin literas scribit, in quibus turbarum istarum calamitatum js occasiones, gravissimas nempe Praefectorum infurias et intelexandas Iudeorum depeculationes late exequitur simul venians orans eorum, quae in necessaria fui defensione comissa sint. Tartaros remissurum se, et porro in obsequio Regis mansurum pollicetur, dum data jam olim a Regibus libertatis usus sibi et Cosacis permittatur firmeturve.
Читайте також: Українські землі за описом „Полонії” Шимона Старовольського (1632)
Postea simul cum obitus Regij nuncio accipit literas Adami Kisieli, Palatini tum Braclaviensis, viri autoritate tam apud ipsum, quam in Republ: validi. In ijs palatines ad Chmelnicium scribens.
Nihil se, ait, de bono ipsius erga Rempubl: affectu dubium, ut partier prosperam apud alias senators ac cives existimationem famamque experiatur, efficere conari. Militem Zaporovianum simper quidem libertatis et gloriae avidum , obsequium tamen Regum suorum nunquam exuisse. Et gentem ipsam Ruthenam fidei suae adeo tenacem esse, ut mortem potius decoram , quam vitam perfidia deformem probet. Patriam denique quamvis nunc discordibus, et sanguine mutuo pollutis, eandem esse, in qua sua cuique jura , sua et libertas, aut afferendae saltem libertatis ratio non desit; patente inter caeteros, et praeter caeteros, viris militaribus, in libera Republ: pro se loquendi tanta potestate, quanta in nullo Regnorum alia. Haec reputantem Chmelnicium , non posse Reipubl: Polonicae [p. 22] inimicum esse: inbesque [??] adeo sibi ad ipsum ut amicum, per Monachum , hominem sacris suis et aetate venerabilem, seribendi natum impetum, qui sic simul suam ergi exercitum Zaporovianum benevolentiam veils restatam. Non ignorum Chmielnicium, et quitquit cum ipso militarent, se situm Senatorum , Religionis Ruthenice, templorumque et jurium ejus Patronum, in ea cura cansenisse [??] et mori velle.Post Cumejense bellum intactes sibi sanguine Russico manus: et si qua durius in ipsos consultum sit, se invito et repugnante factum. Merito itaque suo pistulare se, ut fidem sibi habeant, cujus negandae nullum possint astendere causam. Qua post otra hunc tumultum facta sint, infecta fieri non posse. Bella, atque hinc ortem famem, pestilitatem; mala esse divinitus immitti solita, et nunc Reipubl: universa haec incubare vel impendere. Ea autem porro in exitiu patria sponte asperare velle, indignum et nefas fere. Satius enim vero, ultricem Numinis iram precibus, suam paenitentia inhibere, mitigandique potius quam diducendis vulneribus applicare manum. Certum sibi, quecunque acciderint tristia, praeter voluntatem defuncti Regis accidisse. Potocio etiam ipsi, quem infelix expeditio in captivitatem jam deduxerit, diu componendi magis tumultus, quam armis persequendi placuisse consilia. Scire se denique ex affine Chmilnicii, nec ipsum quidem, cum in Insulas Zaporovianas secederet, quicquam adversi in Regem aut Rempubl: molitum, In hostilitates nonnisi post suum ex illis terris obitum, deventum : quibus stimulis, qua culpa, nec notum satis,
“nec promptum sibi dicere. Caeterum ab hoste, seu Victor seu
“ victus abieris, non uno certamine, vel Victoriam pertexendam
“ vel sarciendam cladem. Inter domesticos ubi certatur, etiam
“ Victori gloriosus gladium cohibere quam stringere ultra, aut ostentere. Idcirco et Chmilnicio autorem se esse, ne Dei [p. 23] Majestatem, neve Reipubl: quietem lacessat amplius. Quia relegates ad sua Tartaris, et retracto ad suetas Cosacis sedes exercitu, inde per Delegates vera tumultus istius primordis, injurias qua exercitus, qua suas, sed simul mox fidem, inposterum Reipubl: haud defuturam, exponeret. Se ipsum, addit (idque Sanctitatem Ecclesiae suae, cujus uterque ipsorum filius sit, et antiquae gentis sanguinisque Rutheni sacra et decora obtestans) Causae ipsorum, quicquid opera et autoritate posit, simper promptissime commodaturum. Eum sibi in Republ: locum esse, ut se inscio, nec belli, nec pacis consilia haberi aut rata esse queant; eum porro animum, qui non bello ejusmodi interno fomenta, sed terrae et Religioni patriae apta malorum, quibus ingemiscat, remedia et aquam pacem afferre optet. An enim non melius vires, in mutual mala jam conversas, in communem potius Christianae gentis et Religionis hostem impendi? Anon vela b illo saltem modum internis salamitatibus medendi discendum? Non semel scilicet istas gentes, Tartaricas inprimis, mutuis discordiis inter se commissas ad arma provolare: facile tamen, ubi primae detumuerint irae, et sine arbitris externis, in concordiam redire. Ipsos igitur Barbaros facessere jubeant, ipsorum in ponendis dissensionibus, exemplum retineant et sequantur. Qui literas portabat Monachus aegre manus Tartaricas eluctatus, in exercitu etiam Chmelnicii turbida omnia repperit: tandem tamen convocata ad consilium bellicum turba, numerosa admodum, eoq; ad audiendum aegre com- [p. 24] posita, litere lecte sunt, et primus Chmelnicius Palatini consilium approbavit, cui affensis sine mora caeteris, constiturum, positi omni hostilitate, responsum ob aula prestolaris; Tartaros in compestria dimissos extra noxam Provincia, in casumtamen promptos habere; ipsum vero Palatinum ad se invitare. Et in eam sententiam missum Palatino responsum, addita detestatione malorum, quae ipsis nolentibus & deprecantibus in nocentes juxta & innoxios reciderint. Cum inusitatam hanc hostis moderationem considero, nescio equidem, cui alij eam cause potius, quam nutui fatorum tribuam. Illo sane factum est, ut facinoribus suis quasi instupescens & fortune velut impar , cursum rerum suarum pateretur sufflaminari. Sed et astu non carebat moderatio. Nam licet ipse, quasi parsimonia humani san- [p. 25] guinis & venie facilius impetrande spe, victoriarum suarum impetum stitisse videretur, juxta tamen alibi vim ferrumq; oftentabat Polonis: vel invitis scilicet extorquere sperans, si quid perduellibus dare abnuissent. Unde cum ipse ad Album Fanum Civitatem Regiam, (Bialacerkew vulgo appellatur) haereret, haud procul inde, non sine ipsius scitu impulsuq; coortus alius, nec minoris exercitus Ductor Crzivonossius, homo obscurus et projectissime audacie, infandeq; crudelitatis Russiam Podoliamq; pervolitabat. Cui prim9 omnium Jeremias Michael Dux Visniovecius, aegre ex ultimis Russiae transBorystenianae oris, cum (selecta suorum manu eluctatus, & nunc Janussij Tiskevicij Palatini Kioviae comitatu, nec non paulo post [p. 26]