Еразм Сикст. Commentarius medicus in L. Annaei Senecae opera
Sed nunc contra sit, nam Medicus tum demum accersitur, cum iam invaluerit morbus, & vires naturae succumbu<n>t morbo, & volunt ut Medicus non morbum curet, sed iamiam moriturum ad vitam revocet. Sed non solum nostro aevo id fit, sed etiam Hippocratis, qui 1. Prog. in principio sic ait. Iam vero cum homines moriantur: alij quidem priusquam evocaverint Medicum vi morbi oppressi, alij vero cum eum adhibuerint, in procinctu mortem habent: ita ut vel unicum diem vivant: aut certe non ita multo plus, { стор. 30} temporis, antequam medicus morbo cuique remediari contra potuerit. Parva enim principia sunt quorundam morborum, atque ideo vilipenduntur, cum vero morbi increverint, et vim ac malignitatem exeruerint suam, tum demum anhelantes accurrunt ad Medicum, ut succurrat. Affert vero Seneca exemplum de vulneribus, quae cum simplicia & plana sunt, tunc solis ligaturis, ut docet Galen<?>. Meth. Med. in cicatricem coiunt, at vero si negligentius tractentur inflammatione obsidentur & aut cava fiunt, aut sordida maiori cum negotio curantur: quanto enim plura mala sunt, tanto eorum quoque indicationes plures erunt, non prius coire possunt, nisi prius amoveantur ea, quae sanescere & siccari illud prohibent.
Читайте також: Латиномовний інтелектуальний контекст існування православних братств (на матеріалі львівських авторів XVІІ—XVIII ст.)
Cap. 21. Non una hominibus senectus est, ut ne animalibus quidem,
intra quatuordecim quaedam annos defatigantur:
& haec illis longissima aetas est, quae homini prima.AD mentem Medicorum, qui non annorum definita serie senectutem circumscribunt, sed frigiditate & siccitate, quemadmodum docet Galen. lib. de Temp. cap. 1. & lib. 5. de Sanit. Tuend. cap. 3 & pluribus in locis. Quid aliud est senium, quam via ad interitum? Quidam enim senescunt circa annum { стор. 31} quinquagessimum, quidam vero vegeti & vividi sexagessimo vivunt, quorum cruda viridisque senectus. Sed praeter temperaturas corporum, quarum quaedam citius aut tardius senescunt, ut docet Avic. Fen. Docto. Cap. Est etiam senectus in iuvenili aetate quem marcorem frigidu<m> nominant, cum scilicet iuvenes siccantur & reffigerantur contra naturae legem, quae marcoris species non sanatur ut mihi videtur, cum retorridus marcor facilius humectari [umectari? CB] & frigefieri possit, ut docet Galen. in lib. de Marcore, & lib. 4. de Caus. Puls. Cap. 10. & lib. 7. Meth. Med. Cap. 6.
Cap 22. Lacerationes Medicorum ossa vivis legentium,
& totas in viscera manus demittentium, & non simplici
dolore pudenda curantium.PLanum est quid dicat, quod Medici frequenter, praesertim chirurgi, saepius ossa vivis hominibus detrahant, si ea aut caries corroserit, aut si a contusione praecipue in capite fissa fuerint, aut si fracta fuerint, neque bene cohaerere cum alijs possunt, uti docet divinus Senex in lib. de Fracturis, & in lib. de vulnerib. Dum vero pudenda curant praesertim si ea praecidant dum σαρκόνηχ [gr. sarkomeh] accriverit, aut si gangraena occupata, omnium enim venarum veluti quidam nodus Gordiceus implicatus est in his partibus, { стор. 32} unde sensus acerrimus in eis. Sed hoc idem aut simile quid dicere videtur idem Seneca in lib. de Providentia Cap 3. Miraberis quosdam ferro & igne curari, nec minus fame ac siti. Sed si cogitaveris tecum, remedij causa quibusdam & radi ossa, & legi, & extrahi venas, & quaedam amputari membra, quae sine totius pernitie corporis haerere non poterant. Radu<n>tur & eximuntur ossa praesertim in Lue venerea in tibijs, & nonnunquam in alijs locis. Venae aute<m> non extrahuntur, sed arteriae plerumque, dum aneurysma timetur. Membra vero pr<a>eciduntur dum sphacelo emortua sunt, aut gangraena confecta.
Cap. 23. Sic ingenia quo illustriora, breviora sunt.
QVanto ingenia subtiliora & accutiora, tanto celerius curium suum conficiunt & metam attingunt. Sive ut praecoces omnes fructus aetatem non ferunt, ita etiam & ingenia eiusde<m> notae. Sive quod spiritus tenuiores his & humores aestu ferventes; & solidae partes sicciores: vita autem in humido veluti pabulo atque in calido consistit. Unde feruor ille assumit humorem primogenium, & citius senilem siccitatem inducit, spiritusque tenues magis dissipat. Sed pulchram rationem affert, idem Seneca in fine huius cap. Ita est iudiciu<m> imminentis exitij, maturitas, & appetit finis, ubi incrementa consumpta sunt. { стор. 33}
Indidem. In statu, ut non pessimo, ita maxime quaerulo et moroso positus sum:
nec aegroto, nec valeo.
Videtur Seneca sumere exemplum a convalesce<n>tibus, qui uti defuncti sunt morbo, non continuo sani dicendi sunt, sed in neutro statu constituti, & ideo facillime delabi possunt in morbum, si quid deviaverint in sex rebus non naturalibus, quantoq; magis in alterutram partem inclinant, tanto magis dicendi sunt aut sani, aut aegri. Sed de neutra constitutione sanitatis, quae est media inter sanam & morbosam legendus est noster Galenus in Arte Parva, & eius interpretes qui plurimi hac de re scripserunt. { стор. 35}
Hunc statum neutrum, seu convalescentium idem Stoicus describit Cap. 2. Qui ex longa & gravi valetudine expliciti, motiunculis levibusque interim offensis perstringuntur, & cum reliquias effugerint, suspicionibus tamen inquietantur, medicisque iam sani manum porrigunt, & omnem calorem corporis sui calumniantur. Vides querulum statum convalescentium, qui ad minimum motum in corpore trepidant & expavescunt docti priori aegritudine, quantu<m> malum sit & periculosum aegrotare.
Eodem Cap. Ut ulcera quaedam nocituras manus appetunt, & tactu gaudent, & faedam corporum scabiem delectat, quicquid exasperat: Et paulo post. Sunt enim quaedam, quae corpus quoque nostrum cum quodam dolore delectant: ut versare se, & mutare nondum fessum latus, & alio atque alio positum Ventilari. Subnectit postea. Quod proprium aegri est, nihil diu pati, & mutationibus ut remedijs uti. Hoc totum, quod dicit iste sapiens ita veru<m> est, quod cum pruriat pars aliqua, aut etiam totum corpus, tunc ubi perfricatur videtur quandam voluptatem percipere: atque ad illustrandum hunc locum multum iuvabit, si ex Galen. lib. 2. de Sympt. Caus. cap. 6. atque lib. de Tumorib. praeter naturam decerpam pauca, deinde de meo aliquid addam. Tenuis, salsus, immotusque succus in iis est, qui pruriunt: { стор. 36} paucus, tenuis, & mordens, & immotus, in ulcerosis affectibus. Multus, salsus, crassus, & immotus in lepris & scabie. Parcus, tenuis, & mordax, cum exiguo motu, in horroribus. Cur vero voluptas quaedam percipitur in scalpendo & fricando, cui mox comes est dolor maior, haec causa reddi potest. Cum ille humor acris ac mordax vellicet cutim ipsam, necnon & carnem subiectam facit tristem sensum, qui si paucus fuerit in loco affecto, neque in corpore aut vicinis partibus exuperet, tunc frictione illa humor impactus in cute per meatus cutis digeritur & evacuatur: quodsi ille succus infixus sit ac cuti impactus, & crassissimus & plurimus atque glutinosus, tunc etiam si seipsos excorie<n>t scalpendo, nihil proficiunt, sed maiorem dolorem exasperant, atque vitiosos succos plures attrahunt, praesertim si corpus, aut pars aliqua eo abundet. Venit mihi in mentem Socratis de pruritu dictum apud Platonem in Phaedone. Cum enim Socrates ex attritu compedum sentiret dolorem, scalpebat locum illum, dicebatque se & dolore, & voluptatem percipere: ita sic ut haec sese mutuo consequantur dolor, & voluptas.
Cap. 3. Ut Salutaria quaedam citra gustum
tactumque, odore proficiunt.DVbitatum est a quibusdam an odore quispiam nutriri { стор. 37} possit, sed totalis ita dirimitur. Homo, ut ait Hippoc. triplici substantia constat, solidis partibus, humoribus, & spiritibus, certum itaque solidas partes nullum nutrimentum ad sese attrahere, quia viscidis & lentorem trahentibus nutriuntur: ita neque humores, at vero spiritus certum est ab illis refici & restaurari, praecipue vero animales, atque ideo nares patentes vias habent ad cerebrum. Atque idem co<n>tingit cerebro ex odoribus, quod iecinori ex dulcibus, ut enim iecur dulcia avidissime trahit: ita cerebrum odorata quia diligit, confertim trahit, atque ideo frequentissime oppletur. Hinc in syncope & bulimo exoluti spiritum cordis restituuntur rebus odoratis: atque ideo eiusmodi homines iuvat odor, quem panis reddit adhuc calidus e furno extractus, odor quem caro suilla affata exhalat: caseus itidem excalfactus. Copiose hac de re tractat Horatius Rugenius lib 3. Epist. 3.
Cap. 7. Ut in pestilentia, cavendum est, ne corruptis iam
corporibus & morbo flagrantibus assideamus, quia pericula trahemus,
afflatuque ipso laborabimus.DVos modos pestis memorat, quibus homines inficiuntur, nempe contactum hominum peste infectorum, sive iam decumbant, sive sanitatis symmetriam { стор. 38} quandam retinent, quae luctatur cum peste, ne in morbum erumpat: alium vero modum per attractionem spiritus seu acris inquinati ab infecto. Ideo ipse suadet lib. 6. Nat. Quaest. Cap. 1. In pestilentia mutare sedes licet.
Cap. 9. Cibus famem domet, potio sitim,
libido, qua necesse est, fluat.
VEre Medicum praeceptum, & congruit cum illo, quod habet Celsus lib. 1. Cap. 2. Ubi ad cibum ventum est, saepe inutilis nimia satietas, saepe inutilis nimia abstinentia: saepe, si qua intemperantia subest, durior est in potione, quam inesca.
Cap. 19. Nam & somnus refectioni necessarius est:
hunc tamen si per diem noctemque continues mors erit.MErito igitur Plinius vitam vigiliam dixit, siquidem somnus assiduus aut mors est, aut mortis imago, & ut quidam eum vocavit publicanum vitae. Sed audi quid dicat noster Senex 2. aph. 3. Somnus & vigilia, utraque si immoderata existant, malum. Propterea somnus nimius malum est, quia corpus reddit dissolutum, flaccidum & excoctum: praeterea capitis gravitate<m> parit: unde etiam in ebrijs, posteaquam crapulam divtius edormiverunt, corpus fubtumidum & pallidum videmus. { стор. 39}
Cap. 13. Quis enim phrenetico Medicus irascitur? quis febricitantis,
& frigida prohibiti maledicta, in malam partem accipit ?HVnc affectum adversus omnes habet sapiens, quem adversus aegros suos Medicus: quorum nec obscaena, ii remedio egent contractare, nec reliquias. & effusa intueri dedignatur, nec per furorem { стор. 40}
Ex libro de Providentia.
Cap. 4. Solidissima est pars corporis, quam freque<n>s
usus agitavit: Et infra. Id in quoque
solidissimum est, quod exercuit Exercitatio corpora facit robusta, sicciora, & duriora ijs, qui otio torpent. Etenim ut scribit Galenus in libello. Quos, Quomodo, & Quibus medicamentis purgare conveniat, sed praecipue lib. 1. de sanit. Tuend. cap. 14. atque alijs in locis, quod ab exercitatione membris quaedam Sanitas accedat, cum & naturalis ipse calor accenditur, & ex partium inter se attritu durities quaedam, & indolentia comparatur. Hinc veteres ad conservandam sanitatem integram & praecavendos morbos, Gymnastice<m> Medicinae partem instituerant, ut docet Galen. in lib. Ars Tuendae Sanit. &c. ex neothericis eruditissimus Mercurialis, qui plenu<m> eruditione librum de Gymnastica edidit, in quo varia genera exercitationum recenset, quibus antiqui immunes a morbis sese praeservabant. Sed hanc sententiam illustriorem reddit noster Cornelius Celsus lib. 1. Cap. 2. Ignavia corpus hebetat, labor firmat: illa immaturam senectute<m>; hic longam adolescentiam reddit. { стор. 34}
Ex libro de Tranquilitate animi.
Ca. 1. Quare non verum ut Medico fatear.PRoverbij loco usurpari potest, quod quacunque sanus esse voluerit necesse est, ut verum fateatur Medico, & causas tam antecedentes, quas externas referat, nec quicquam celet. In nostra lingua sic vulgo dicitur; Confessario & Medico verum fatendum est.
Indidem. In statu, ut non pessimo, ita maxime quaerulo et moroso positus sum:
nec aegroto, nec valeo.
Videtur Seneca sumere exemplum a convalesce<n>tibus, qui uti defuncti sunt morbo, non continuo sani dicendi sunt, sed in neutro statu constituti, & ideo facillime delabi possunt in morbum, si quid deviaverint in sex rebus non naturalibus, quantoq; magis in alterutram partem inclinant, tanto magis dicendi sunt aut sani, aut aegri. Sed de neutra constitutione sanitatis, quae est media inter sanam & morbosam legendus est noster Galenus in Arte Parva, & eius interpretes qui plurimi hac de re scripserunt. { стор. 35}
Hunc statum neutrum, seu convalescentium idem Stoicus describit Cap. 2. Qui ex longa & gravi valetudine expliciti, motiunculis levibusque interim offensis perstringuntur, & cum reliquias effugerint, suspicionibus tamen inquietantur, medicisque iam sani manum porrigunt, & omnem calorem corporis sui calumniantur. Vides querulum statum convalescentium, qui ad minimum motum in corpore trepidant & expavescunt docti priori aegritudine, quantu<m> malum sit & periculosum aegrotare.
Eodem Cap. Ut ulcera quaedam nocituras manus appetunt, & tactu gaudent, & faedam corporum scabiem delectat, quicquid exasperat: Et paulo post. Sunt enim quaedam, quae corpus quoque nostrum cum quodam dolore delectant: ut versare se, & mutare nondum fessum latus, & alio atque alio positum Ventilari. Subnectit postea. Quod proprium aegri est, nihil diu pati, & mutationibus ut remedijs uti. Hoc totum, quod dicit iste sapiens ita veru<m> est, quod cum pruriat pars aliqua, aut etiam totum corpus, tunc ubi perfricatur videtur quandam voluptatem percipere: atque ad illustrandum hunc locum multum iuvabit, si ex Galen. lib. 2. de Sympt. Caus. cap. 6. atque lib. de Tumorib. praeter naturam decerpam pauca, deinde de meo aliquid addam. Tenuis, salsus, immotusque succus in iis est, qui pruriunt: { стор. 36} paucus, tenuis, & mordens, & immotus, in ulcerosis affectibus. Multus, salsus, crassus, & immotus in lepris & scabie. Parcus, tenuis, & mordax, cum exiguo motu, in horroribus. Cur vero voluptas quaedam percipitur in scalpendo & fricando, cui mox comes est dolor maior, haec causa reddi potest. Cum ille humor acris ac mordax vellicet cutim ipsam, necnon & carnem subiectam facit tristem sensum, qui si paucus fuerit in loco affecto, neque in corpore aut vicinis partibus exuperet, tunc frictione illa humor impactus in cute per meatus cutis digeritur & evacuatur: quodsi ille succus infixus sit ac cuti impactus, & crassissimus & plurimus atque glutinosus, tunc etiam si seipsos excorie<n>t scalpendo, nihil proficiunt, sed maiorem dolorem exasperant, atque vitiosos succos plures attrahunt, praesertim si corpus, aut pars aliqua eo abundet. Venit mihi in mentem Socratis de pruritu dictum apud Platonem in Phaedone. Cum enim Socrates ex attritu compedum sentiret dolorem, scalpebat locum illum, dicebatque se & dolore, & voluptatem percipere: ita sic ut haec sese mutuo consequantur dolor, & voluptas.
Cap. 3. Ut Salutaria quaedam citra gustum
tactumque, odore proficiunt.DVbitatum est a quibusdam an odore quispiam nutriri { стор. 37} possit, sed totalis ita dirimitur. Homo, ut ait Hippoc. triplici substantia constat, solidis partibus, humoribus, & spiritibus, certum itaque solidas partes nullum nutrimentum ad sese attrahere, quia viscidis & lentorem trahentibus nutriuntur: ita neque humores, at vero spiritus certum est ab illis refici & restaurari, praecipue vero animales, atque ideo nares patentes vias habent ad cerebrum. Atque idem co<n>tingit cerebro ex odoribus, quod iecinori ex dulcibus, ut enim iecur dulcia avidissime trahit: ita cerebrum odorata quia diligit, confertim trahit, atque ideo frequentissime oppletur. Hinc in syncope & bulimo exoluti spiritum cordis restituuntur rebus odoratis: atque ideo eiusmodi homines iuvat odor, quem panis reddit adhuc calidus e furno extractus, odor quem caro suilla affata exhalat: caseus itidem excalfactus. Copiose hac de re tractat Horatius Rugenius lib 3. Epist. 3.
Cap. 7. Ut in pestilentia, cavendum est, ne corruptis iam
corporibus & morbo flagrantibus assideamus, quia pericula trahemus,
afflatuque ipso laborabimus.DVos modos pestis memorat, quibus homines inficiuntur, nempe contactum hominum peste infectorum, sive iam decumbant, sive sanitatis symmetriam { стор. 38} quandam retinent, quae luctatur cum peste, ne in morbum erumpat: alium vero modum per attractionem spiritus seu acris inquinati ab infecto. Ideo ipse suadet lib. 6. Nat. Quaest. Cap. 1. In pestilentia mutare sedes licet.
Cap. 9. Cibus famem domet, potio sitim,
libido, qua necesse est, fluat.
VEre Medicum praeceptum, & congruit cum illo, quod habet Celsus lib. 1. Cap. 2. Ubi ad cibum ventum est, saepe inutilis nimia satietas, saepe inutilis nimia abstinentia: saepe, si qua intemperantia subest, durior est in potione, quam inesca.
Cap. 19. Nam & somnus refectioni necessarius est:
hunc tamen si per diem noctemque continues mors erit.MErito igitur Plinius vitam vigiliam dixit, siquidem somnus assiduus aut mors est, aut mortis imago, & ut quidam eum vocavit publicanum vitae. Sed audi quid dicat noster Senex 2. aph. 3. Somnus & vigilia, utraque si immoderata existant, malum. Propterea somnus nimius malum est, quia corpus reddit dissolutum, flaccidum & excoctum: praeterea capitis gravitate<m> parit: unde etiam in ebrijs, posteaquam crapulam divtius edormiverunt, corpus fubtumidum & pallidum videmus. { стор. 39}
Ex libro de Constantia.
Cap. 1. Domestici et familiares Medici, aegris
corporibus non qua optimum & celerrimum est medentur, sed qua licet.HOc est officium optimi Medici ut videat & atte<n>dat sedulo, ut morbu<m> debellet non tam celerrime, quam optime. Quamvis enim Hipoc. praecipiat, cito, ruto, & iucunde mederi, si natura morbi & vires permittant, tamen idem 2. aph. 9. vetat quicquam repente fieri cum dicit, semel, multum & repente vel evacuare, vel replere, vel calfacere, vel refrigerare, aut alio quouismodo corpus monere, periculosum. Omne siquidem nimium, naturae inimicu<m> est. Quod vero paulatim fit, tutum, cum alias tum maxime ubi ab uno ad aliud facienda mutatio est.Cap. 13. Quis enim phrenetico Medicus irascitur? quis febricitantis,
& frigida prohibiti maledicta, in malam partem accipit ?HVnc affectum adversus omnes habet sapiens, quem adversus aegros suos Medicus: quorum nec obscaena, ii remedio egent contractare, nec reliquias. & effusa intueri dedignatur, nec per furorem { стор. 40}