Еразм Сикст. Commentarius medicus in L. Annaei Senecae opera
Cap: 8. ut quaedam in contactos corporis vitia transiliunt, ita animus mala sua proximis tradit.
PVlchrum simile a morbis corporis, ad animi vitia traductam, qui vero morbi tales, ecce peltis, ophthalmia, scabies, phthisis, lues venerea, & plura vide apud Fracastorium de morbis contagiosis, & in commento meo in Saxoniae Plicam.
Cap. 9. Confusis oculis prosunt virentia, et quibusdam
coloribus infirma acies acquiescit, quorundam
splendore praestringitur.
ALbus color non solum aegros, sed etiam sanos laedit dissipando spiritus visivos, qui acutius vident dum constipantur: rubicundus pariter idem videtur facere irritando dolorem, si quis infestus est; at vero viridis, c<a>eruleus, puniceus in suo tenore aciem videndi retinent.Читайте також: Латинська мова у засвоєнні європейських освітніх традицій вищою медичною школою України (частина ІІ)
Indidem. Ideo quibus stomachus suspectus est, processuri ad res gerendas maioris negotij bilem cibo temperant, quam maxime movet fatigatio; sive quia calorem inedia compellit, & nocet sanguini, cursumque eius, venis laborantibus, sistit: sive quia corpus attenuatum & infirmum incumbit animo. Certe ob eandem causam iracundiores sunt valetudine aut aetate fessi. Fames quoque & sitis ex eisdem causis, vitanda est: exasperat enim & incendit animos. Vetus dictum est. A lasso rixam quaeri, aeque autem & ab esuriente, & a sitiente, & ab omni homine quem aliqua res urit, & addit ibi. Nunquam sine { стор. 21} quaerela aegra tanguntur. Tradit Seneca remedia varia adversus iram, inter alia, hoc unum proponit, ut cholerici sive a natura, sive ab instituto vitae, antequa<m> sese accingant operi graviori, prius quippiam degluciant, ad prohibendam ebullitionem humoris biliosi, atque ichorum, qui attracti seu a calore oris ventriculi, sive etiam ab exinanito vaporem ad cor fumantem excitent, atque inde in iram exacerbentur, & nonnunquam in cardiogmon, seu cardiacam vulgo dictam, incurrant. Est hoc remedium simile illi, quod habet Galen. lib. 3. de loc. aff. cap. 7. & lib. 5. eiusdem operis, cap. 6. de quodam Grammatico, qui acerrimum sensum oris ventriculi a natura fortitus, ubi inediam, plus iusto toleraverat, aut iratus fuisset, aut docuisset studiosius, confluente bile ad os ventriculi, & per sympathiam affecto cerebro, epilepsia corripiebatur. Quem Galenus ievi remedio & facili praeservabat, iubebat, ut haberet Semper ad manum panem, aut quippiam tale esculentum, & sumeret ac tutum ubi vel minima suspicio suboriretur morsus ventriculi a bile. Et hoc est, quod dicit Seneca, quia cholerici, cibo bilem, hoc est, acrimoniam & morsum illius attemperent ne effervescat. Quod autem fames & sitis excitent iram: docet te Plauti apud omnes pervulgatu<m> proverbium. Fames & mora bilem in nasum co<n>ciunt. De quo videndus Paraemiographus. { стор. 22}
Cap. 10. Morbum signa praecurrunt.LOngissimam seriem Medici texunt Signorum, de quibus adeundi sunt ipsi, sed uti causae morboru<m> sunt aut praeteritae, aut praesentes, aut futurae, ut docet Hippoc. 1. Prog. statim in principio, ita etiam signa sunt aut praesentium morborum, aut futurorum, aut praeteritorum. Unumquodque genus morbi habet sua signa praevia, antequam impetu suo irruat, sed alia clariora, alia obscuriora, quae non nisi a cordato Medico advertuntur: sed generale signum quasi omnium morborum, praecipue, febris Hippoc. 2. aph. 5. tradit dum ait: Lassitudines sponte natae morbos pronuntiant. Triplex autem est ejusmodi lassitudo, ut docet Gale. lib. 2. de Sympt. Caus; Cap. 5. & lib. 3. de Sanit. Tuend. cap. 9. & lib. 2. de Locis aflect. Cap. 7. quod etiam ab ipso desumpsere Arabes, pr<a>ecipue Avic. lib. 1. Fen. 3. Doctor. 3. Cap. 12. & Halyabas lib. 3. suae Theoricae Cap. 21. Una est tensiva seu distendens, quae a copia humorum tam in musculis, quam in venis oritur & praemonstrat plenitudine sive quoad vasa, sive quoad vires. Alia est pungens seu ulcerosa, quae est germen Cacochymiae humoru<m> prava qualitate contaminatorum. Tertia est οσοκόποσ [gr. osokopos] ossa quasi confringens, quam generat melancholicus succus; Sed & quartum genus addi potest, cum quis { стор. 23} & tensionis, & ulceris sensum patitur, quae proficiscitur tam a plethora, quam a cacochymia sive exquisitis, sive spuriis. Et hae lassitudines semper morbos pronunciant nunc maiores, nunc minores, prout gradus earum altior vel submissior fuerit.
Indidem Lubet subnectere descriptionem
epileptici, praesertim qui per Sympathiam caducus
est, ipsum audiamus.QVI comitiali vitio solent corripi, iam adventare valetudinem intelligunt, si calor summa deseruit, & incertum lumen, nervorumque trepidatio est, si memoria sublabitur, caputque versatur. Solitis itaq; remedijs incipientem casum occupant, & odore gustuque quicquid est, quod alienat animos, repellitur: aut fomentis contra frigus rigoremque pugnatur: aut si parum medicina profecit, vitaverunt turbam, & sine teste ceciderunt. Graphice descripsit hunc morbum, solet enim ante accessionem eius rotari & in gyrum convolui omnia, & obrigescunt, neque enim de rigore febrium intelligas.
Sed brevissime percurram omnia verba Senecae, in quibus imminentis paroxysmi epileptici signa tangit, & remedia tradit, quae arcere possunt accessionem. Primum signum ponit, quia calor extremas partes deserit, & ad principem partem recurrit, nimirum cerebrum, { стор. 24} ut possit id, quod irritat ipsum, sive vapor sit. sive aura, sive humor expellere. Secundum signum. est incertum lumen: hoc est vertigo tenebricosa, qu<a>e est prodromus imminentis morbi comitialis, sive iam fiat, sive futurus est. Tertium nervorum trepidatio; tremor enim antecedit ita quod consistere nequeant quieti, quamvis aliquando in momento concidant. Quartum memoria sublabitur, hoc est, oblivio subsequitur, nam quod addit caput versatur, id non aliud est quam vertigo, in qua incertum lumen, etenim videntur ea circumagi, quae immota stant.
Postea dicit, quod qui praesentiunt venturum morbum, continuo recurrunt ad consueta remedia, qu<a>e nam ea fuerint apud antiquos, illud tantum admonitum esse velim lectorem, quod abominanda quaedam remedia habuerunt, namque ut tradit Plinius lib. cap. & Tertulian. in Apologetico adversus gentes cap. 9. quidam ut liberarentur de hoc terrifico morbo, sanguinem ex recens iugulato homine sorbebant, atque ita liberabantur, ut asserunt illi. Nunc vero ungula alcis maxime celebratur, atque in summo pretio est apud omnes. Sed nolo ego farraginem facere eorum medicamentorum, quae possunt prohibere paroxysmum ipsius epilepsiae. Caecera plana sunt apud ipsum. { стор. 25}
Cap. 16. Intemperantiam in morbo suam experti,
parere sibi in adversa valetudine vetant.
OVtinam hoc aevum nostrum tam faelix esset; verum ex adverso, & Medicum ipsum si non conniveat sannis exsibillant, & uti durum & austerum habent, & seruis suis cum minis imperant, ut sibi porrigant quicquid adhibuerit. Recte appellati sunt omnes aegri patientes, quia in omni morbo prima via est ad sanandum patientia aegri.
Cap. 39. Remedia in remissionibus prosunt. PRaeceptum vere Medicum ab ipso Hippo 1. aph. & 2. ubi ait: Quum morbi incipiunt, si quid movendum videtur move, cum vero consistunt quiescere melius est, & addit aliud. Circa initia & finem morborum omnia remissiora, in vigore autem vehementiora.
Indidem. Initio morborum quies curat.
Vide si non ab Hippocrate depromptum, 2. aph. Quoquo modo corpus moveatur simul ac laborare caeperit, quies lassitudinem levat.
Ex libro de Consolatione ad Helviam. { стор. 26}
Cap. 1. Nam in morbis quoque nihil estpernitiosius, quam immatura Medicina.
LIpsius immaturam Medicinam interpretatur sic, quod concocti debent esse humores, & maturi, dum expelli debent e corpore per medicamentum, & affert, ex lib. aph. 22. πεπονα Φαρμακέυξιν [gr. pepona pharmakenxin] hoc est, matura seu concocta medicari oportet, non cruda. Et elegantem locum adducit ad hoc negotium illustra<n>dum ex Plutarcho. Mihi vero non arridet haec interpretatio, sed immatura illa medicina est, quae non in debito tempore data est: nam si quid est Medicina quod curet & pellat morbos, quam tempus, unde bene admonuit Hippoc. lib. aph. 1. ubi ait: Vita brevis, ars longa, occasio volucris & c. Etenim in exhibendis tempestive remedijs tota vis est curationis: ob id occasio dicitur anima curationis. Hinc idem Hipp. sic orditur suas praeceptiones. Tempus est, in quo occasio est: Occasio vero, in qua tempus paucum. Medela tempore nonnunquam etiam occasione evenit. Iudica quae magis interpretatio quadret.
Cap 2. Non molli via mederi, sed urere ac secare. { стор. 27}ET hoc ultimum genus remedij, dum quispiam morbus non cedit alijs remedijs, tunc Medicus ad haec truculenta remedia sese convertit, iuxta praeceptum ipsius Hippocratis 8. aph. 8. Quaecunque non sanant medicamenta, ea ferrum sanat: quae ferrum non sanat, ea ignis sanat: quae ignis non sanat, ea incurabilia putare oportet.
Cap. 9. Vomunt ut edant, edunt ut vomant:
& epulas quas toto orbe conquirunt,
nec concoquere dignantur.
COpiosius de tali luxu Epist: 78. & 47. An non etiam hac aetate hoc fiat, qui mero ingurgitati: & distenti, continuo illud regurgitant, neque semel iuvat id fecisse, nisi iteratis vomitibus ad bibendu<m> redierint abluto ore aqua pura, veluti in sacris lustralib<us>. Hoc ita quotidie intuemur, quod homines nostri, ideo sese vino opplent, ut Medicinis depleant ventres; & ideo Medicinis sese evacuunt, ut iterum vino sese impleant. Quanto satius esset illud non solum in ore, sed etiam in usu habere. Ede ut vivas, non vive ut edas.
Cap: 11. Nullus sufficiet humor ad satiandum eum,
cuius desiderium non ex inopia, sed ex aestu ardentium
viscerum oritur, non enim sitis illa, sed morbus est. { стор. 28}
RAtio, quia illa sitis fovetur a causa praeter naturam, quae nisi sublata fuerit nullus liquor sitim extinguit. Ita & in hydrope sitis a aeroso humore acri pabulum habet, unde bene Horatius.
Crescit indulgens sibi dirus hydrops,
Nec sitim pellit, nisi causa morbi
Fugerit venis, & aquosus toto
Corpore languor.
Sitis igitur Symptoma est ipsius hydropis, quo curato & sitis eosdem deserit.
Cap. 17. Naturale est, manum saepius ad id
referre quod doleat
SCitum est hoc dictum & quasi populare ex Graeco senario όπο˘ τισαλγει κισε, καιτχν χίροχει ubi dolor est, illic manum quis admovet. Paraemiographus in hunc versum multa confert.
Ex libro de Consolatione ad Polybium.
Cap. 36. Nam & non sentire maia sua, non est hominis: & non ferre non est viri.
ECce priorem partem illustrat noster Hippocrates 2. aph. 6. Quicunque parte corporis aliqua dolent, & dolorem omnino non sentiunt, ijs mens aegrotat. Videtur is carere sensu communi, & ratio { стор. 29} natione quidum lancinatur a dolore, velut Marpesia rupes non sentit.
Ex libro de Consolatione ad Martiam.Cap. 1. Leviore medicina fuisset oriens adhuc restinguenda vis; vehementius contra inveterata pugnandum est. Nam vulnerum quoq; sanitas facilis est dum a sanguine recentia sunt: tunc & uruntur & in altum revocantur, & digitos scrutantium recipiunt, ubi corrupta in malum vicus verterunt difficilius curantur. Hoc vult dicere, quod facilius morbi curantur, si prima eorum initia inhibeantur, nam verum est illud Ovidianum pervulgatum.
Principijs obsta, fero medicina paratur,
Cum mala per longassunt patefacta vias.
Sed nunc contra sit, nam Medicus tum demum accersitur, cum iam invaluerit morbus, & vires naturae succumbu<n>t morbo, & volunt ut Medicus non morbum curet, sed iamiam moriturum ad vitam revocet. Sed non solum nostro aevo id fit, sed etiam Hippocratis, qui 1. Prog. in principio sic ait. Iam vero cum homines moriantur: alij quidem priusquam evocaverint Medicum vi morbi oppressi, alij vero cum eum adhibuerint, in procinctu mortem habent: ita ut vel unicum diem vivant: aut certe non ita multo plus {стор. 30}