Іларіон Ярошевицький. Arbor Tulliana Iasinsciano
{stor. 103}
Fructus 3tiu9
De Dispositione Orationis in Genere
Opus Rhetoricum per simile ædificio: quem admodum enim inhoc comparata seu inventa materia incertas domus partes disponi[tur] ita in Rhetoricâ oratione inventâ propositione et argumentis facienda est dispositio. Et primo Dialectica in sylogismum nimirum in argumentationem v[el] tripartitam v[el] quinq; partitam disponendo scilicet rationem in maiorem minorem et Conclusionem. 2do Facienda dispositio Rhetorica partium orationis, singulæ suavitates, singula te docebunt.
Читайте також: Учення Горація про поетичний твір-поезис-поета в київських поетиках
Suavitas 1ma
De Dispositione Dialectica
Sylogism9 est mod9 argumentandi constans duab9 propositionib9 exquibus necessario fluit tertia. Dua[e] prima[e] vocantur [prae]missæ prima maior, secunda minor, 3tia Conclusio. Rhetoribus prima propositio, secunda aſsumptio, 3tia Complexio dicitur.
Sylogismus duplex est. Prefectus et imp[er]fectus.
{stor. 103a}
Perfect9 est modo definit9. Imperfectus seu Entimema est oratio Constans duab9 propositionib9, antecedente scilicet et consequente quarum prima est ratio consequentis v[erbi] g[ratia] Patria est com[m]unis omnib9 parens, ergo e[st] amanda. Ideo vero dici[tur] sylogism9 imperfect9 seu truncat9 quia una pars sylogismi præter mittitur.
Mod9 Conficiendi sylogismi facillimus e[st] v[erbi] g[ratia] eiusmodi. 1mo propositionis quam probare intendis ratio invenienda.
2do ratio inventa ponenda pro subiecto maioris, pro[prae]dicato vero tua[e] propositionis [prae]dicatum in minori autem subiectum propositionis quam probans pone [pro]subiecto minoris, Rationem vero propositionis pro[prae]dicato. Rem declaro in exemplo.
Persuasur9 Cæsari v[el] Duci imminutionem tributorum (: si essent aliqua onera in liberu[m] ordinata populum :) forma propositionem talem. Tributa sunt minuenda Rationem propositionis dabis hanc quia tributa sunt causa ruinæ subditorum. Ergo hi causa subditorum ruina[e]. Pone pro subiecto maioris addito illo usitato quod v[erbi] g[ratia] quod est causa ruinæ subditorum illud (: pone [pro]po[siti]oni tuæ [prae]dicatum:) est minuendum. Sed (: pone propositioni subiectum :) tributa sunt (: pone rationem propositionis [proprae]dicato :)
{stor. 104}
causa ruina[e] subditorum ergo sunt minuenda. Exhoc perfecto syllogismo facies imperfectum omittendo maiorem et ponendo rationem [pro]positionis [pro] antecedente v[erbi] g[ratia] tributa sunt causa ruina[e] subditorum ergo (: infer [prae]dicatum [pro]positionis tuæ :) sunt minuenda interea sufficiat quodadmodu[m] formandi syllogismum exprofesso enim nuper egim9 imo et sequenti anno su quis Philosoph9 futur9 ex Dialectica discet.
Aliæ argumentationis species sunt Dilem[m]ma, Ephicherema, Sorites, Inductio, Exemplum.
Dilemma seu cornut9 syllogismus est argumentatio ducta a duab9 [pro]positionib9 contrarijs, quarum [pro]positionum quam cunq; concesserit advirsari9 Convinci[tur] v[erbi] g[ratia] probatur9 Rossiaca[e] Iuventuti in cumbendum esse in studia: uteris hoc Dilem[m]ate: v[el] honestum estfloride æti in cumbere in studia v[el] non? Si non est honestu[m] orbis toti9 corrigis iudicium: si honestum cur torpes otio.
Ephicherema est syllogism9 cum suis [pro]bationib9 si maioris et minoris de[tur] ratio quocabitur[!] quinq; partit9 si maioris tantum v[el] minoris vocabi[tur] quadri partius.
Sorites Latine coacervatio est argumentatio multas gradatim et acervatim involvens [pro]positiones perquas velut per grad9 quosdam ad conclusionem pervenit. Dixi vero gradatim
{stor. 104a}
quia regulari illatione. 1mo propositio debet inferri ex alia v[erbi] g[ratia] si mollis educatio ab infantili bulla non excluda[tur], serpet ad [prae]textam si in prætextâ rigore disciplina non arcea[tur] implebit togam, â togâ si Canities irrepat ignavia et dedec9 notabit vitam. Ergo mollis filiorum educatio vitanda.
Inductio est argumentatio explurib9 rebus Magis notis inferens aliquid simile v[erbi] g[ratia] probatur9 hominem debere esse virtute excellentem diceres non emis vestimenti gen9 nisi optimum æquum nonnisi generosum Cibo vesceris nonnisi saluberrimo et plebeia virtute quomodo content9 eris.
Exemplum est argumentatio ex unâ particulari aliam inferens particularem. Hocq; â syllogismo differt et Enthime male, quia in his ex universali infer[tur] aliquid particulare, hic exparticulari particulare.
Suavitas 2da
De Dispositione Rhetorica
Dispositio Rhetorica iuxta superi9 dicta fructu 1mo est dispositio orationis in suos partes exordium scilicet, Propositionem Confirmationem etc. De singulis partibus Compendio isto Rhetori declarabo.
{stor. 105}
Exordium est adit9 quidam in Orationem quo anim9 auditoris [prae]para[tur] ad audiendum. Duplici ratione forman[tur] exordia. 1mo ex abrupto et ut ita Dicam ille gitime[!] . 2do Legitime et ordinarie exceptis fontib9 oratorum.
Exordiorum exempla ex abrupto. Cicero [pro] Catilina: Quo usq; tandem ab utere Catilinæ patientia nostra.
Eodem modo ors9 Ioannes Baptista Ferrariensis de [Chris]to passo. Erumpe tandem erumpe, quâ licet ex ore, ex oculis, sine partitionis ordine incomposit9, sine etc.
Deo moriente parentalis Dolor.
Luci9 bene habet, Quirites vicit disciplina militaris vicit imperij maiestas etc:
Seneca. Novam rem audire fratrem crudelem novercam misericordem etc.
Item. Ergo et hodiernam demum sustine Laudationem Ingentes olim commeritæ nullas audire. Panegyres heroum Generosissime.
Item. I celer Sancte Petre et petrosam gentem indurati cordis, adamantineum Populum emollire etc.
Fontes et exempla Legitimor[um] exordior[um]
1m9. Prim9 exordiendi mod9 est â simplici et congenita rei tractanda[e] expositione v[erbi] g[ratia] Clodium publica[e] rei Civiumq; iuratum hostem irrogatorum Patria[e] vulnere eam postulatur9 prodes quem nisi manifeste reum [pro]ditionis et
{stor. 105a}
suscepta[e] in Cladem publicam Conspirationis conscium [pro]lavero: hostis ipse habear: tanquam scilicet is, qui cives Patriæ, hostile nihil molientes immanis contra Patriam sceleris postulans, in Reipublica[e] sane Criminali palam specie non erubesco.
Item. In ea nos venisse tempore video AA quibus ea vera Areopagitarum Lex ommi [pro]rei exordio oratorem abstinere iubens implenda est.
2d9 Mod9 est ut ipsum Tua[e] propositionis (: quam suscepisti:) sensum ab initio per alios et alios synonimos sens9 amplifices, et sic deinde ad ipsam propositionem descendas. Sic ad propositionem illam in qua ostenderes prodesse illa qua[e] nocent. Præmitti posset hoc exordium v[erbi] g[ratia] non sola felices reddit felitas, acerbis quoq; in sunt suavia, noxijsq; salubria. Latent numerosa plerumq; solatia in adversis Calamitatum nubes, aureum Regum solem inclarescere. Operi[tur] nucleus putamine spinis rosa[e] Cortice lignum. Cum libuerit de vili Consilia petrosas legeris margaritas hinc omnia prodesse, illaq; nocent si hodie Lati9 ostendero me facturum opere [prae]tium (: quæ benevolentia vestrum est :) AA non diffido.
{stor. 106}
3ti9 Mod9 ab ipsis causa[e] seu materia[e] tractandæ viscerib9 ducit exordium seu per hypothesim ad thesim revocatam. Quod ut meli9 intelligatur intellige bene pri9 propositionem Tuam postea deduc ex illa generalem aliquam rationem, et hanc aliquantum dilata vario sensu eruditione sententijs similitudinib9 etc. Tum deinde inferes tuam propositionem tanquam particularem ex illo generali discursu a re facto promanantem sic v[erbi] g[ratia] hui9 orationis problematica. Militis an Ducis Conditio gravior exordium ostenderet suam cuiq; sortem videri gravissimam hoc amplificato descenderas ad propositionem iuxta hunc modum suo fecit Panegyrico exordium quidam Neoteric9 v[erbi] g[ratia] Debetur sua virtuti merces, rectefactis debe[tur] gloria: neq; ultricem felicitatis virtutem docet abire indonatam, qua[e] vero tibi Regum serenissime N: qua[e] tuis in se meritis a Sarmatia partam scribi poterit gloria cui9 heroicum pect9 eet mens capacissima insigne virtutum omnium fuit sacrarium.
De quo aliquod orationis mea[e] argument[m] sumo unice optaverim (: si optare licet quod sperare vix liceat:) parem Augusta[e] tuaru[m] virtutum sublimit[a]ti contingere Mihi orationem.
{stor. 106a}
4rus modus ab oratoriâ expolitione seu per Protasium et Apodosim suis rationib9 adornatas ex quib9 de inde omnib9 ad Propositionem desumantur. Sic administrationem Reipublica[e] negotiorum non nisi posuerit ætate immittendam esse probaturus ordireris exempli gratia.
{Protasis} Neminem vestrum latere crediderim AA quanta prudentia[e] auctuaria, quam consiliorum vim ac maturitatem, quantum experientia[e] subsidium, quantum deniq; auctoritatis pond9 longo usu acquisitum, ad publica[e] rei negotia requiri[tur].
{Ratio} Neq; enim adeo semper felicia sunt rerum cuius cunq; status momenta, ut semper optato et ad omnium vola exquisito fluant successu, et humani virib9 ingenij Consiliorumq; dexteritate seu perfecti iud[i?]cjj[!] non exiguret vindicari.
{Apodosis} At optata hæc ubi nam v[el] ad recte co[n?]sultandum[!] v[el] ad decernendum devinctissime quarenda maturitas ubi nam gentium et montium ista prudentia[e] bona certi9 hospitan[tur] si non ijs Patria[e] civib9, qui cum ætate provecta tam longo [prae]clarosq; rerum usu valent plurimum, qui per tot negotiorum ardua non nisi cum emolumento publico profecere.
{Ra[ti]o Apodosis} Crescit namq; indies Consiliorum inconcussa maturitas et senescentib9 vitijs, annisq; canescentib9 prudentia[e] ac probitatis solidior usus invalescit.
{Exordiis clusio et propositio} Ut prorsus neminem ego magis publicare consveverim graviorib9 hisce admovendum officijs de quib9 in[prae]sens tractam9 quam ætate, prudentiaq; gravem etc.
{stor. 107}
5tus modus â questione aliqua sibi met obiecta et [per] politionem ad propositionem descendente. Ita Claudian9 quendam suam propositione ors9 est sæpe mihi dubiam traxit sententia mentem, curarent superi terras, an null9 inesset rector et incerto fluerent mortalia casu.
6tus modus est ingeniosissimus et artificiosissim9: cum initio adversa sententia recipi[tur] et rationib9 etiam additis probatur sed isto fine ut postea validi9 et efficati9 reprobetur: Tale est Alexandri Magni exordium ad milites reditum in Patria[e] Orantes (: vide curcium Lib. 6to n[ume]ro 3tio :) Magnitudinem Rerum gestarum intuentib9 vobis minime mirum est quietis Desiderium et gloriæ satietatem obvenire etc. Valet maxime hui9modi exordium tunc, quando aliquid suadendum v[el] dissuadendum fortiter.
7mus Per Allusionem ad Allegoriam in tuâ oratione tenendam oratoriealiquas qi9 proprietates decurrendo v[erbi] g[ratia] si aliquem Sol comparares in tuâ oratione, exordium constare potest Allusionib9 ad Lucem illi9 ad vim diurnam et nocturnam calefaciendi ortum ab antipodis 8 [!]. Post vero descenderes ad eum, quem sub Allegoria solis exhibendum suscepisti.
8vus Mod9 e[st] si Paradoxum seu quodam modo incredibilem propositionem tibi tractandam fumeres. Exordium illi [prae]dam dares ab hui9
{stor. 107a}
ipsi9 incredibilitalis exaggeratione vg hui9 Propositionis. Nemo læditur nisi a se ipso, incredibilitatem augeret exordium dicendo: multu[m] naturæ ipsi9 ductu in nostrum amorem sudulo imminentia nobis mala [prae]venire serij sine [!] bona quæq; prospicere etc. Unde inferres prors9 incredibile videri neminem lædi nisi a se ipso. Tum descenderes ad propositionem dicendo te nihilominus ostensurum [pro]positionem hanc Oraculum esse.
9nus Modus e[st] exordiorum ab eruditione varia, hæc aliquando suscepta[e] [pro]positioni contraria est et talem reiectione oratoria tractabis: aliquando plane apta et concors est, et â talib9 ductorum exordiorum praxes offero. Ab historia ordieris heroem aliquem laudatur9 v[erbi] g[ratia] dicendo Familiam Thebis fuisse cui9 Nepotei ha[e]re: ditario quodam iure in ditam sibi â natura lanceam gestabant on latere, sine quâ in lucem quis quis prodiret, Nepos degener et ignav9 habebatur. Postea facies Apodosim laudando maioris herois a fortitudine, simulq; illum ab hac, a vita, a dole nusquam [!] et nunquam degenerasse, imo proprijs quoq; [prae]alaris facinorib9 tantorum a usu sero eumpartam gloriam copiosissime adauxisse.
Similiter infunere alicui9 exordium duceres â Thessaliæ cui9dam heroidis facto qua[e] cum adesse Matris funeri nequiret spongiam lacrymis plercam[1] submisisse fer[tur] dicendo. Corde et lacrymis [prae]sequor.
{stor. 108}
A Consuetudine nempe qualis mos in illa natione datur.
A sententijs plerumq; simul et gratissime ducun[tur] exordia sic aliquis fecit in Curcio vg verba innocenti reperire facile est, sed modum in verbis? Tenere difficile est. Item apud Lucium comp[er]tu[m] habeo milites verba virtutem non addere.
A simili ors9 est Xeniphon: mihi [pro]fecto vide[tur] Lacædemoniorum hodie Resp. per indenso habere ut fluviorum.
10 est Ramos9 exordiendi mod9 ab adiunctis 1mo â Persona Oratoris vg publica[e] interpres lætitia[e] ac velut omnium bonorum nunci9 ex animo venio ut singulorum pectora hodie vobis aperiam.
Huc refer illa exordia in quibus tenuitatem sua[m] contestan[tur] oratores. Sic Demosthenes ors9 est. Etiam summi gubernatores a Remigib9 admoveri solet etiam vos hodie Patres Conscripti (: qua[e] approbata humanitas :) moneri a me patiemini. 2do a Persona et partis Contraria[e] vg non latente quopiam odio non aliqua nocendi vesania duct9 contrarijs hodie partib9 adhæsi, quem scilicet nihil unquam eo impulsum et nisi potentior boni publici amor, nisi publica necessitas, nisi tutela iustitia[e] flagitassent.
3tio A Persona auditorum ors9 est Demosthenes: maxime vellem Athenienses, ut ipsa in omnes humanitates ipsi estis eandem invos exhibeatis.
4to Ab adiunctis temporis, sic fecit Puteanus.
{stor. 108a}
Circumstantiâ veris us9, et Imperator quidam in Tacito vg Ann9 iam octav9 milites in Romani auspicijs Imperij Fide ac opera vestro vicim9 Britania[m].
5to Ab adiuncto Loci sic Henricum Gallum Polonia[e] Regem allocut9 est salutatoriâ Panegyri Karnkowski Gneznensis Archiepiscop9, si aut res ipsa si neret aut publicas loci hui9 rationes fuisset licitu[m] Rex serenissime, nihil [pro]fecto aliud fecisset hodie tunc senat9 Leohic9 tum equester ordo quam ut frequentes admodum tui honoris gratulationisq; causa[e], hunc oculorum compluerent haustamq; tuo adventu lætitiam [pro]sequiq; testaren[tur].
6to Ab adiucto rei tractanda[e] vg on9 gravi9 Aethâ humeris impositum sentio, ne si Enceladi vires in me siculis Natura flammis recoqueret, fatis excutiendum v[el] si Athlantis robur iterato citrafabulam ætus ha[e]c fingeret supportandum.
7mo Ab adiuncto rerum illarum quos ante dixim9 aut fecim9 nos v[el] alij sat exemplariter explicando Soarium: sic contra Reum dictur9 ordieris non primum hoc tempus esse ut reus hic eorum quæ illi obiecta sunt arcesci[tur]. Nostis iudices hunc suis tot criminib9 convictum ponderosâ vestrâ clementiâ tolerari.
Alij sunt exordiendi modi a Figuris vg sustentatione Ante occupatione, ab Apostrophe etc.
Suavitas 3tia.
De Oratoriâ Propositionis elocutione
Propositio est id de qio orator suam dictionem i[n]stituit Conditiones ei9 sunt tres. 1ma ut sit una:
{stor. 109}
Orationis enim unitas ex ei9 unitate desumo[tur].
2da ut extenda[tur] ad totum id quod in oratione tracta[tur] hoc est ut in illam tanquam in metam Omnia argumenta colliment. 3tia ut sit clara.
1mo Propositio forma[tur] per oppositionem huc revoca paradoxum et incredibile sic vg Religiosam [pro]fessionem sub hac propositione tracturesabo [!] p[ro]positis ducta, Libertas in vinculis. Item Festivit[a]tem Pentecostes sub hac; Fortunaru[m] incendiu[m] Item defugiente [Chris]to in Aegiptum. Victor ex fuga.
2do Forma[tur] per Allegoriam vg quidam laudes Panegyrista victoris Regis vocavit arcum pacis. Iterum quidam. Victoriam Regis Fulmen orientis. Alius immaculatam Conceptionem Virginis Divinissima[e] vocavit Divinam Metropoli â Com[m]uni tributo exemplam.
3tio Forman[tur] [pro]positiones per eruditionem aliqua[m] et sic Electoralia v[el] inaugurationis Comitia vocares Rossia[e] Zodiacum Sole novo serenatum etc.
4to Ab apparatu sumpto exartib9 v[el] scientijs sic in annuntiationis festo quispiam in carnationem verbi tali exornavit propositione sumptâ ab arte Rhetorica vg Metaphora in verbo. Item Divinum ingenium subtili in Conceptu verbi Mortalib9 v[el] maxime resplenduit.
5to Forman[tur] propositiones ab adiuncto et Circumstantijs temporum, locorum stemmatum, nominum, dignitatum, etc.: Sic de Illustrissimo moderno Metropolita Kiioviensi Barlaamo Iasinski in Metropolitam Rossia[e] electum dici potuisset vg augusta Luna[e] in Solem metamorphosis.
6to ex Rerum in signi et ingeniosâ combinatione
{stor. 109a}
vg In Annuntiatione Virginea seu Incarnatione verbi propositionem formares: vg Unio in gratiarum alludendo ad unionem hypostaticam cum natura humana et ad nomen Maria[e], et ad illa verba gratia plena.
7mo Forman[tur] Propositiones q[uan]do orator [pro]mittit se q[ui]dpiam artificiose effecturum sic: Dicendo se imaginem alicui9 virtutum Colorib9 adumbraturum. Item se immortalis gloria[e] statuam v[el] Parentis memoria[e] piramidem aut Colossum velle extruere.
Nota 1mo in formandis [pro]positionib9 artificium ex vulgari propositione faciendi novum.
Problema seu qua[e]stionem vg propositio ista:
Ambitio nocet mundo. Simplex est Tu eam novam facies vg Potiora ne ab ambitione Commoda sentiat Orbis an incommoda exponam vobis si faveritis Auditores.
2do Per Paradoxum seu rem ab opinione hominu[m] remotam sic vg propositionem hanc notam: homo sibimet causa malorum est. Per istam novam poneres: neminem la[e]di nisi a se ipso v[el] neminem esse [pro]rs9 miserum nisi qui velit e[ss]e miser, et illa propositio ieiunium est Athlas Orbis poneretur aliter per Paradoxum fames per ina[e]diam obsonata v[el] fames virtutis cib9.
3tio Per Comparationem vg ha[e]c propositio nota mali utiles sunt bonis Fiet nova sic virtutem plura debere improbis quam probis ostendam.
4to Per Allegoriam sic heroem a [pro]fligatis multis hostib9 laudandum induces sub allegoria fulminis abvia qua[e]q; [pro]sternentis v[el] fluminis rapidissimi v[el] incendia omnia depascentis. Sic illam vulgarem [pro]po[siti]one[m] militib9
{stor. 110}
data stipendia dant victoriam, sic proponeres: si aure9 in castra nimb9 profluat Laurearum in martis arena messem dabit.
5to per opposita vg loco isti9 propositionis vulgaris: puniendi sunt rei talem poneres: non semper lenitalis gloriam corrumpit severitas, puniendi. Item. [pro]positio hæc min9 dura est mors miseris quam felicibus istam poneres: felicit[a]tis genus est infelicem mori. Per Paranomasiam seu lusum in verbis vg dignares calamo calamitati non cessisse: locoisti9 simplicis: laudari scriptis etiam debet qui patienter etiam adversa tulit.
Suavitas 4ta
De Narratione
Narratio est relatio facti v[el] dicti ponitur aliq[uan]do tanquam pars persa spectans ad orationem aliq[uan]do tanquam pars psectans per accidens. Perse ponitur on orationib9 generis iudicialis. Per accidens vero In orationib9 exornativi et Deliberativi generis. Artificium instituenda[e] narrationis hoc est.
1mo si eam q[uan]doq; suspensionis figura incipiat vg nescio an qua[e] apud vos dictur9 hodie sum, fidem horum inveniam.
2do si [pro]vocib9 finiti modi usurpes infinitivas vg conclamatum iam plane de Rossiaca fortuna credeba[tur] cum ecce pacos ante dies lecta de commum Reip: motu subsidiarij manus accedere augeri castra, acies belliq; arena instaurari: hostis [pro]inde terga vertere instare nostri, eum alij alij comin9 omin9 alij promere imo et opprimere tandem feliciter triumphare. Nota hoc artificium
{stor. 110a}
brevitati narrationis apprime servire
3tio Res [prae]teritas verbis temp9 pra[e]sens significantib9 narrando vg datum interim pugnæ classicum, corripiun[tur] arma, ferrum stringi[tur] concurri[tur], pugnatur, vincitur, triumphatur.
4to Participia conglobando [prae]teriti temporis vg Fract9 ille iam virib9 exhaust9 labore, confect9 ætate, maiore tamen ac maiore animi studio, in publica[e] rei commoda ferebatur.
5to Relativorum adhibitione utendo. Vg Cum[prae]sentiſsima Reip: imminerent pericula; Consilium ineunt hi quorum auctoritati, prudentia[e] suam Patria fortunam demandavit.
6to Eorundem temporum in verbis Continuatione vg stabat ille fortissim9 Romanorum Cocles plane in ultmo Tyberici amnis vestigio: [prae]veniens hostium agmen valido sustinebat impletu aditu [prae]hibebat stricto mucrone repellebat vincebat.
7mo Argutias et acumina interponendo: Talis illa narratio de Valerio Ca[e]sare: mores quondam bonos cum honorib9 commutante in pravos vg Dedidicit in Palatio quod in exilio dedicerat illia in mores abijt cui9 in Sortem vocat9. Pra[e]ceps ad ima vitiorum properavit, cum vis9 est ad honorum summa pervenisse. Crederes illum q[uan]do purpuram induit exuisse [pro]bitalem; ubi melior esse debuit, factus deterior, ex innocente Reus atq; nocens: Multorum tolerantiam Themulent9 exercuit donec in aggresti causa ut extingueretur finem suum in flammâ moriens illustravit.
8vo Augebit gratiam elocutione sua narratio inspersis obiter eruditionib9 fabulis historijs etc.
9no si per sens9 graves ac sententios incedant
{stor. 111}
Praxes dedit exercitatio ubi in orationib9 de Renovatione studiorum de Im[m]aculata Conceptione B[eatissimae] V[irginis].
Suavitas 5ta
De Confirmatione Peroratione et Confutatione
Confirmatio e[st] pars orationis principalis in qua proponantur argumenta ad probandam propositionem vocaturq; cor et anima orationis. In ea tractanda.
Nota 1mo ab initio et ultimo loco firmissimum ponendum esse argumentum: in medio vero qua[e] sunt minoris momenti.
Nota 2do Rationes non eadem semper formâ tractanda[e] sed una ratio per syllogismum 2da per Enthymema, 3tia per Inductionem v[el] expolicionem Rhetoricam. Quod si 2da ratio per syllogismum ponenda erit, ponatur solum per syllogismum inversum vel non statim priorem sequa[tur].
Confutatio est Argumentorum solutio qua[e] ab adversario contra nostram Causam allata su[n]t v[el] adferri possunt.
Peroratio e[st] Conclusio Orationis communiter duas habet partes enumerationem seu recapitulationem dictorum seu argumentorum. Amplificationem hoc est verbis gravib9 et sententijs ornatam.
Suavitas 6ta
De transitionib9 ab unâ parte ad aliam orationis
{stor. 111a}
Transitiones ab exordio ad Propositionem
Adeste igitur AA: et si quidpiam illi9 in hoc negotio ambagis menti vestri, ut subsidia laborabo cum etc.
Istud etiam est quod apud vos hodie prosequar eo maiore voto vestræ studio benevolentiæ aut minori ingenio ab oratorij apparatus facult[a]te
De Te igitur mihi sermonis auspicium dies, qui te primum inauguravit tanto Imperio, ipsum hoc mea[e] orationi tempus accipio, quo Romana Lux in Te cæpit adeoq; et illum primum Pha[e]nicensium Tua[e] Dignitatis orientem contemplabo. Ewperiar igitur (: quanquam tua sub mole gravi9 Encelado gementis :) obsequiose tibi facundia[e] meæ vires: ad pri9 de Constantia expeditionis tua[e] tum de laude victoria[e] [pro]nuntiabo.
Hic vero generis tui Divinam Originem recensebo quam tu non factis modo sed nominis etiam successione testaris: an colligendis virtutis tua[e] vestigijs ibo pertotum Istri limitem, per totum quâ tendit Euphratem an laureat9 Rheni peragrabo, sed qui velit ha[e]c omnia complecti ne is tot sæcula optaverit, quot linguas olim Poeta[e] faciam igi[tur] damna, equidem voluntate, mea[e] compendium orationis mittam cætera illud potissimu[m] arripiam quod multis fortasse mirum videtur ipsa tamen re verissimum est te plus Reipub. tribuisse beneficij quam acceperis.
Conciliandæ Benevolentia[e] Praxes
Aures hic animosq; vestros qua[e]rit oratio AA:
{stor. 112}
ut quam vis horridos inter armorum strepidus [prae]cipue tamen de pacis ineundæ conditionib9, belli9 remedijs apud vos disserentem accipere velitis oratorem. Quoniam vero ea, quam suscepi, res cum illo mihi est, qui reus ipse me obiectorum immunem lacessit facili9 effevero vestra fretus integritate, ut quidquid [pro] me apud vos dixero. Idem vos benevole quid quid autem in adversarium torsero vos audiatis.
Praxes accessuum ad Confirmarione[m]
Nosse hic ego velim AA: pri9 quam causa[e] viscerib9 inferat se oratio, quem humano superiore[m] limite, quem sine fabularum hyperbolis, magnum Cælisq; supparem compellabitis: eumneque? Per tot Regum funera in solium traxit ambitio? Se ipsam se illa erubescit magnitudo, ad quam cruenta non nisi semita pervenitur ad lapsum festina, quisquis pergrad9 aliorum. An quos Mida[e] felicitas hæredes magnorum ex asse scribit. At nemo recte increvit alieno; poti9 ergo rem hanc cui succolare hic mecum Regi hui9 principia rimari [pro]fundi9. Liceat Paulo alti9 materiam susceptam redordiri mihi equidem in hac tam facili intam explicatâ causâ per difficilis planaq; lubrica [pro]bationis ratio esse videtur AA: etc nam etc:
Non clare velitare placet primum igi[tur] esse illud ex quo luculenter id, quod hic loquimur solari passu vestros illabitur animos.
Transitiones Rationum ad Rationes
Quod sal9 fæderali populi trahi[tur] in discrimen. Adde cas9 incertos bellorum: adde non exercitati militis
{stor. 112a}
adde etc etc.
Neq; vero [prae]tereund9 est ille maierum æviq; superioris met9 quo sibi naulicis littorib9, vigilantissime caverent nostri Sarmatæ.
Non eo ha[e]c attinent ut ad sum[m]am hic periculi necessitatem res devenisse credatis, formidolosi9 est illud, et impulsu maiore venit.
Sat citatum hacten9 mali hui9 principio altius per noscendo.
Iam quid hic de illa humanarum perturbatrice rerum de illa optime cui9q; indolis corruptrice de illo seditionum classico impunitate dixerim9.
Age vero quantum aadum[!] illa Patavino Scriptori celeritas, Victora[e] Chotimensis cumulat felicit[a]tem. Veritati simillimum esse imo plane genuinum quid hic loquimur suis natura dedarat similib9. Hic vero quam imaginib9 gratiam umbra[e] collustrant, etiam nostræ veritati det ratio petita â contrario.
Transitiones ad Refutationem
Mittim9 iam ista, quæliberali9 teste vultu a vobis conceduntur ad eum qui Spartam hanc invadit quispiam numerosi infracto retundendam clypeo festinat oratio.
Age nunc gratissima ha[e]c Rossia[m] Purpuratoru[m] oracula, cum levi dissentientium Compara dictione[m] sed aus9 est (: quod nimirum ille non audiat :) conviciari sarmatas Barlaius palamq; illud agere re [!] etc.
Transitiones ad Narrationem
Date iamoculos qui aures hacten9: utrem de quâ hic agim9 et quantum parem lustrare et quantum licebit [pro]positis demirari.
{stor. 113}
Accipe Cathastrophen Sa[e]culorum admiratione dignissima[m]. In Polonam vero nobilitatem superbiane Suetica immanior, an crudelitas facta? Vos quamlibet in partem dijudicata[e]: ego utramq; hic [pro]duco.
Auream temporis illi9 fortunam prehendatis animo. Mecum, vos hodie in eorundem sæculorum cogitationem recipere, dum illa vobis hic enarro.
Suavitas 7ma
Transitiones Panegyrica[e]
Transitiones â Parte Orationisad partem non incongrue adiungo Panegyricas, etiam enim ingenere exornativo et laudativo uni9 partis ad laudem alteri9. Speciali utantur Transitione oratores Impet9 illaru[m] subiungo. Et ne longi9 a Scopo quem sibi [prae]fixit feratur oratio etc: Alia[e] ex alio prodigium: neq; enim uno bonorum genere aperiun[tur] felicitatis nostra[e] tela, at magna ha[e]c in alio, in hoc vero si ca[e]teris virtutib9 comparen[tur] minima. Crescet in immensum oratio, si cosectandis singulis, aut immensurum N: in virtutibus [pro]gressum requireret, aut vestra[e] inaudiendis opis laudib9 obsequerer: ita aliqua eaq; tantum brevoter aperiam.
Facere non possum, quin illud efferam quod semper visum ex maxime com[m]endatione dignissimum. Sisterem hic, nisi una me cogitatio sublevaret, quod apud eos me dicere alligam qui nihil iucundi9 audiunt [quam] N: encomia. Utinam singula ego tum fideliter vestram quam fauste in infastos publicæ memoria[e] rem ostendere universam quam antiquum illud, quam martiale [quam] divinum facin9. Desiderarem hic novum dicendi gen9 et Eloquentia[e] flumen exuberanti9, ut quemadmodum una eum pietatis[!] amplificatione virt9 N: succrescere facit: ita mea quoq; in illius explicatione quasi pergrad9 attolle[tur] et ipsa grandior ac sublimior fieret oratio. Alio me
{stor. 113a}
vocat nomerosa gloria Tua, alio aurem quasi vero iam satis varierat9 miratuaq; sum quod tantum etc: Ignoscat [prae]clare gestorum tuorum immensitas pauciores hic literas quam victorias alibi numerabit neq; enim etc. Hæc ego tacita meli9 admiratione quam brevi oratione percurri a me censeo, unum illud ex multis [prae]stantissimum facin9 tacitus [prae]terire non possum etc.
Sed q[ui]d singula colligo quasi vero aut oratione complecti, aut memoria consequi valeam quæ tua immensa dexteritas fecit etc. Hæc tibi apud hostes veneratio quid quid milites etc. Illud vero quam insigne etc. hæc a me dici nemo mirabi[tur] cui9 in animo recentis ad huc calamitatis species insidet etc.
Neq; ea diffiteri potest, nisi qui rationis iudicio velit refutari etc.
Et qua ni Tua liberi9 et celeri9 vagari potest humana cogitatio, quam sermo perlustrare animis ea, qua[e] nec vobis in ipsa Rossia[e] sinu natis ac educatis possunt esse incognita, nec cuiquam propter fuit, splendorem obscura.
Sed quid attinet singularem com[m]unib9 laudib9 quib9 innuis quando singula dici nequeunt, ne taceri omnes [prae]sertim cum eo virtutib9 [pro]cesseris, quâ oratorum studia non auderent.
Non intrahos fines stetit gloria[e] Tua[e] amplitudo; quod faciam imperator ignosce si moror, ignosce si [pro]pero multa enim [prae]tereo dem festino ad singularem illam NN: iniuriam etc.
Dixi quambene meritis Civib9 subveneris Imperator sequi[tur] ut dicam quam graviter afflictis patrocinat9 est etc. Intelligo [prae]difficilem illorum populumq; devenerim nam cum etc.
Hacten9 in te [prae]dicata sunt dona fatorum: nunc ad ea proferamus gradum, qua[e] tibi debes etc. Eat nunc sui vetustas ostentatrix et illa in numero iactata monumentis [prae]dicet etc.
Dies me auri deficient quam Oratio si omnia etc. Hac temporis et Orationis brevitate decurram.
{stor. 114}