Novus delectus militum etc. (Historia belli cosacco-polonici)

Самуель Грондський почав писати цю працю, яка охоплює події 1648—1672 pp., в середині XVII ст. На початку 70-х pp. XVII ст. робота над нею була перервана, ймовірно, через його смерть. Твір залишився в рукописі і через це не став таким популярним, як твори В. Коховського, С. Твардовського та інших. Тільки у 1789 р. він був видрукуваний угорським вченим Кароєм Коппі у Пешті. Проте малий тираж, латинська мова твору, спад зацікавлення на той час історією Національно-визвольної війни не сприяли його залученню до наукових досліджень



Novus delectus militum Patriam sese contulerunt, Cosacci veto m do micilia sua, horribiliter in Nobiles tenuioris, fortis, & in Judaeos, nec minus in Clerum faeviendo; Respublica obtento aliquo respirio, novum delectum militum fecit, & intra decurfum, ad summum, quinque septimanarum con scripta sunt XL. M. optimi & ornatissimi mi litis. Sed Dux defuit belli. Quamvis enim reperiebantur, praefertim inter tenuioris fortis Nobiles, qui cum laude & emolumento Reipublicae hoc officio perfungi potuissent; nihilominus illis propter varias causas neglectis, contu lerunt Officium Generalissimi, Duci Dominico de Ostrog, quem sciverunt quidem hominem esse minime bellacem, nihilominus quia proprii militis poterat habere circiter quatuor millia, & quod rebellium maxima pars constabat cx possessionibus illius, de quibus (quia ille prae coeteris Magnatibus subditos suos benignius tractavit) credebatur, illos ad famam adventus Domini sui sese humiliaturos, & acceptis a se honestis conditionibus ad frugem ac debitam fidelitatem redituros. Ad evicandum tamen, ne per ineptiam (ineptitudinem) ipsius aliquis nocivus in Religione committeretur error, adhibiti sunt illi pro Confiliariis bellicis Alexander Koniecpolski, homo Juvenis, et rei militaris tunc temporis minus peritus: nisi quod nuperrima ex improviso facta irruptione in Tatariam inclaruerat, & Nicolaus Ostrorog, eloquio magis quam manu pollens.

Читайте також: Від Пилявців до Замостя (осінній похід козацького війська 1648 p. у висвітленні Самуеля Грондського)

Chmielnicii de Ducibus Exercit. Fudic. Quod quam primum inaudivit Chmielnitzki, in despectum illorum dixit: Unus Peryna, id est, Pulvinar; denotans per hoc Ducem Dominicum ab ineunte aetate deliciis potius, quam laboribus militaribus assuetum, Alter Detina, hoc est, Ephebus, denotans Koniecpolscium prae juvenili setate exigua rei militaris peritia praeditum. Tertius Latina, hoc est, Litteratus, denotans Ostrorogum hominem litteris quidem egregie instructum, sed non ad arma natum. Et omnino augurium Chmielnicii exitus probavit: multum enim successibus Polonorum obfuit, quod Respublica praeficiendo Exercitui illos praespecificatos officiales, nescitur, qua de causa, excluserit) Ducem Jeremiam Visniorviecium (qui communi omnium militum suffragio in universo Exercitu Regni officio hoc censebatur dignissimus, eo excepto, quod tempore pacis colonos suos rigidissime tractavit, et forte Praesides Regni verebantur, ne si illi summa rerum comitteretur, rebelles illi de venia consequenda desperantes extrema quaeque tentent) quae res Visniorviecium ad maximam indignationem impulit. Itaque detrectans Regimen illorum officialium seorsum procedebat; cui potior pars Podoliae Volhiniae, Ukrajnae & trans Borysthenem degentium adhaerebant; ita ut ii,qui illum sunt secuti, efficerent duodecim millia militum. Chmielnitzki etiam per Exploratores suos quos habuit inter Polonos plurimos (nullus enim Magnus, nullus Nobilis fuit, cujus major pars famulorum non ex Russis constaret: qui, cum multo addictiores essent genti suae, quam vero Dominis, de omnibus quae inter Polonos agitabantur, certiorem reddebant eundem) cognito apparatu Polonorum ipse quoque de instaurando Exercitu suo diligentissimam habuic curam.

Apparatus secundarius Chmielnicii Nec mora, expedivit ad Tataros, denuncians praeparationem Polonorum, simulque exhortans, non esse finitum bellum ideo , quod sit profligatus ille Exercitus ad Korsun; sed haec tantum fuisse praeludia: eamque ob rem rogabat, ut deposita illa exigua, quam nacti fuerant, praeda, non tardarent cum Exercitu validissimo ad se venire, pro certo id sibi pollicendo, se multo plura & luculentiora ex Dominis (indigitans Magnates, qui cum maximo splendore, non prout ad castra, sed tanquam ad convivium ex diversis Regni partibus confluebant) quam ex servis (nimirum militibus Regni Quartanis, illi namque prout et ipsi Generales Regni Servi Reipublicae dicuntur) spolia reportaturos. Praeterea Civitates & Castella Magnatum quae tenebantur praesidiis illorum militum, qui omnes ex Russis constabant, in potestatem suam redigit, milites illos egregios (sublatis officialibus, qui erant Germani, aut Poloni) in castra recipit, in Judaeos potissimum saevit, nec aetati nec fexui parcendo: sed multum exprobrando qualiter fecum antehac egissent: atque praecavendo, ne, si in Ukrajnam cum valido Exercitu Poloni venevint, aliqui Russorum expavefacti, a se recedendo illis se adjungant, castra sua versus Russiam promovit.