Accedo jam adexponendas occasiones & causas, atque media belli per Cosaccos contra Polonos suscepti, persuasum habens, quod quamquam reperiantur quam plurimi, qui in magnam rapiuntur admirationem, dum audiunt gentem barbaram & ignobilem, & ( ut putant) meros rusticos, Regno nobilissimo, eo in tem-24-pore florentissimo, militibus veteranis exercitatissimis, simul & armis instructissimis, nec minus Ducibus exercituum peritissimis ac fortissimis celeberrimo, tam multa intulisse damna, tam multos egregios Heroes, aperto Marte de medio viventium sustulisse, tum multa millia hominum in captivitatem Ethnicorum deduxisse, libertati se se asseruisse, aliquot Palatinatus ( omnibus inde Nobilibus partim ejectis, partim trucitatis ) occupasse, eosdemque pro se hucusque retinere non amplius miraturum, quisquis horum omnium cognoverit causas atque incrementa, quae multa per, multos annos conglomerabaritur in unum, & tandem effecerunt acervum magnum, qui in hunc usque diem consumi non potest. Quorum malorum quis finis futurus, tantum id in abstruso solius Coeli ac Terrae Rectoris repositum est consilio. Causae autem illae fuerunt: partim solos Cosaccos, partim universam plebem, partim Religionem Graecam, partim denique Ductorem ipsorum Cosaccorum, quem illi Hetmanum apellant, ad arma concitantes, quibus omnibus accessit aliquod extraordinarium, in-expectatum, & a scopo, ad quem collimabatur, valde alienum; quod tamen super omnia maxima incrementa attulit rebellioni Cosaccorum, de quibus seorsive dicturus incipio a Cosaccis.
-25-Quandoquidem manifestum hoc erat universo Reg. Poloniae, Cosaccos quiescere nunquam posse, sed ex innata insolentia, quam, generabat opum affluentia, augebat major ih dies multitudo, nec minus rei militaris, de dic in diem melior experientia, multas & frequentes excitare turbas, & vel in partes Turcicas contra pacta solitose esse irrumpere, vel contra Reg. Poloniae minima de causa insurgere, prouc talia aliquoties fecerant superioribus annis, praecipue sub Duce Nalewayko ad Mediwede Lozy, numerosissimo in loco munitissimo congregato Exercitu, qui undique cinctus erat paludibus impenetrabilibus; eam vero partem, qua accessus patebat, triplici aggere, interjectis fossis, aggeribus autem superpositis fre-quentibus tormentis, & adjunctis plurimis sclopetariis. Sed eo in tempore, officio Supremi Generalis Exercicus Regni perfunctus Zamoyski, intra tres horas dispendio unius cohortis hastatorum, finem huic malo & seditioni imposuit, & rebelles ad deditionem coegit. Quod quia insolito more factum (utut facta digressione a proposito) referre me non piget, existimantem, quod nec legere quenquam poenitebit. Postquam dictus Zamoyski, opinione citius, cum majori quam sperassent Cosacci Exercitu in Ukrajnam appulisset, Cosacci non integrum sibi fore rati aperto marte in patenti decertare campo, receperunt se ad illud propugnacu-26-lum omnibus necessariis instructissimum, spe ea freti, Exercitum Polonicum ob inopiam commeatus diu in illo loco commorari non posse, de expugnatione vero desperando debere obsidionem illam solvere, interim sibi aliter prospecturos. Tum Zamoyski volens more solito, perlustrare situm loci, ut informaretur, qua arte sibi in oppugnatione illorum utendum esset, constituto ob oculos Cosaccorum exercitu, illoque in egregium ordinem redacto, attamen loco ita dissito, ne tormentis peti possit, cum paucis sibi adjunctis, processit versus fortalitium hostium incognite, simulando se aliquem gregarium milicem: quem dum eminus conspicati fuissent Cosacci data securitatis fide, accersiverunt ad se, ut possint ad invicem colloqui: deposito omni timore Zamoyski, accessit ita prope, ut penitus omnem apparatum, probe-que cognovisset, institutisque ultro citroquc colloquiis, recessit, cognito vero eo illos om-nem falutem fuam ponere in aggeribus frequentibus tormentis communitis, communicato cum Officialibus Consilio, quid faciendum sit, atque compluribus in eam sencentiam euntibus, ut lenta obsidione illos fatiget, & ad obsequium redigat; ille vero praevidens, quod si ibi longam moram trahere velit, praeter alia discrimina cunctationem subsequentia, magna pars Exercitus ex ipsis morbis, qui diuturna castra. comitari solent, dissiparetur; quaproptet po-27-tius ab jecta cunctatione fortiter agendum esse censuit, atque uno & altero secum sentiente, haec verba, effatus: Nunquam periculum sine periculo vincitur; accersivit unum gravioris armaturae Equitum Magistrum dictum Jordan cu u; animi fortitudinem & leoninam audaciam in aliis occasionibus habuit perspectam, jussitque, ut cum cohorte sua CC. hastis constante accepto signo irruat in illos aggeres. His dictis & exercitu tanquam ad pugnam praeparato, atque heroica oratione animato, jubet percuti tympana, tubis classicis canere, & lente universum Exercitum producere. Quibus rebus Cosacci visis, ex omnibus locis concurrunt cum sclopetis, tormentorum Magistri astant, quisque suo tormento intentus, expectando ut aliquanto propius accedant Poloni, Dum jam ita prope accessissent, ut possint peti tormentis, jubet Zamoyski Jordanum ut irruat, qui dicto citius protiliit (interim aliquantulum cohibuit Exercitum Zamoyski) & in momento Cosaccis arbitrantibus universum Exercitum assultum facturum, eamque ob rem, omnibus exploderte festinantibus, cum omnibus cominilitonibus suis ita deletus est praefatus Jordan, ut ne sella quidem integra, tanto minus homo aut equus vivus repertus snerit, sed omnia fragmenta per aerem, disjecta fuere. Quo casu nihil turbatus Zamoyski confestim submittit quingentos Dragonerios, qui citato-28-cursu advolances ad municiones Cosaccorum, acque de equis desilientes, frequenti glande sclopetaria emissa, illos qui icerum tormenta implere voluerunc, disjecerunt. Dragonerios 5oo subsequuti sunc hastati (ex quibus paucissimi desiderati: nam cam subito implere sclopos nequivere Cosacci ) trans fossas coeperunt deturbare hostes. Tandem cum universo rotore inilitiae advolat Zamoyski: quibus rebus subito evenientibus nimium consternati Cosacci, mox coeperunt pacem petere: quae tali conditionae concessa, ut principales seditionum protinus in manus Zamoyscii traderentur, quod etiam praestiterunt; quibus receptis, coeteros armis exutos egredi jussit de Fortalitio, & decapitatis aliquoc praecipuis, ipsum Ducem Nalewayko deduxic ad Regem, qui postea solis vigiliis, quod ipsi non fuisset concettum dormire, enecatus est, reliquis pax concessa, recepto ab illis fidelicacis ac obedientiae juramento. Quod non diu intactum ab illis servatum fuit: saepius enim arripiebanc contra Reg. arma; sed solent tia Ducum & militum fortitudine semper reprimebantur: prouc novissime factum rebellionem concitante Sulima circa Annum 1640. qui temeritatis suae poenas palo insutus solvit, et nonnulli capite plexi; universitati autem parsum, cum ob recordacionem meritorum ipsorum, quod egregiam contra Imperatorem Turcarum Osmanum fidelitatis & dexteritatis mi-29-staris praestiterint operam, tum conservando eosdem ad alias similes pro Patria subeundas expeditiones. Sed ut redeam unde sum digressus; videns Respublica Cosaccos esse tuibulentissimum genus hominum, quo facilius illos in officio continere posset, ejusmodi pervicacie eorum froena imponere placuit.